Ekonomik kriz derinleştikçe kitap üretimi azalıyor. Bunun olumsuz yansımalarını hem sayısal olarak yani nicelik hem de nitelik olarak yaşıyoruz. YAYFED Yayıncılar Federasyonu verilerine göre 2021 yılının ilk onbir ayında yayımlanan toplam kitap sayısı 414.860.228 adet olarak gerçekleşmişti (bu sayıya MEB’in ürettirdiği ders kitapları dahil değil). Bu yılın onbir ayında ise yayımlanan kitap sayısı 355.303.568 adet. Geçen yılın aynı dönemine göre kitap üretimi yaklaşık %14,4 oranında düşmüş yani 59.556.660 adet azalmış. 2022 yılı Kasım ayında kategori dağılımına göre yayımlanan kitapların %19,6’sını yetişkin inceleme araştırma kitapları, %26,6’sını yetişkin edebiyat sanat kitapları, %16,4’ünü çocuk ve gençlik kitapları, %7,6’sını inanç kitapları, %2,3’ünü akademik yayınlar, %26,4’ünü eğitim alanındaki kitaplar ve %1,1’ini ithal kitaplar oluşturmuş (bkz. Kasım 2022 Bandrol Verileri – YAYFED). 

2022’nin çok satanları listelerinde klasiklerin yanında geçen yıl yani 2021’de listelere giren Ahmet Ümit’in Kayıp Tanrılar Ülkesi, Zülfü Livaneli’nin Balıkçı ve Oğlu, Madeline Miller’ın Ben Kirke, Matt Haig’in Geceyarısı Kütüphanesi yer almaya devam ederken İhsan Oktay Anar’ın Tiamat, Zülfü Livaneli’nin Kaplanın Sırtında, Ahmet Ümit’in Bir Aşk Masalı, İskender Pala’nın Surname, Gülseren Budayıcıoğlu’nun Kırmızı Pelerin, Osman Balcıgil’in Melek, Terörist Fahişe yılın yeni kitapları olarak yer aldılar.  

2022’nin iki önemli projesi Everest Yayınları’ndan geldi. Abdülhak Şinasi Hisar’ın yıllardır baskısı yapılmayan külliyatı yeniden toplu olarak yayınlandı. Vüsat O. Bener, Erhan Bener, Yiğit Bener gibi fertlerini tanıdığımız Bener ailesinin tüm yazar üyelerinin eserlerinden oluşan “Yazınsal Akrabalıklar; Benerler” kitap seti de edebiyat tarihimize önemli bir katkıydı. 

Latife Tekin’in Zamansız, Şule Gürbüz’ün Kıyamet Emeklisi, Mine Söğüt’ün Başkalarının Tanrısı, Kemal Varol’un Babamın Bağlaması okurdan ilgi gören, listelere giren diğer kitaplardı. 

İstanbul Kitap Fuarı Onur Yazarı Nazlı Eray oldu.  Mersin Kenti Edebiyat Ödülü Hilmi Yavuz’a verildi. Erdal Öz Edebiyat Ödülü’nün sahibi Mehmet Eroğlu oldu. Sedat Simavi Edebiyat Ödülü Kitap İçin 5 adlı eseriyle Selçuk Altun’a, Attilâ İlhan Roman Ödülü Yalnız’la Zeynep Kaçar’a, Attilâ İlhan Şiir Ödülü Güneş Kalır Bir Başına’yla Ömer Erdem’e, Mehmet H. Doğan Şiir Eleştirisi Ödül’ü “Ses, Anlam ve Mazi” adlı eseriyle Pınar Aka’ya verildi. 

Sait Faik Hikâye Armağanı Yok Yolcu ile Kâmil Erdem’in oldu. Orhan Kemal Roman Armağanı’nı Burhan Sönmez Taş ve Gölge isimli eseriyle aldı. Doğan Hızlan Eleştiri Ödülü Çimen Günay Erkolun Yaralı Erkeklikler-12 Mart Romanlarında Yalnızlık, Yabancılaşma ve Öfke adlı çalışmasına verilirken, makale dalında bu yıl ödül verilmedi. Tuğrul Tanyol Yunus Nadi Şiir Ödülü’nü reddetti. Fakir Baykurt Roman Ödülü ve Dil Derneği Emin Özdemir Ödülü’nde ödüle değer eser bulunamadı.

“Türk Edebiyatı’nın ilk 11’i” derken bir sıralama yapmıyorum. Zaten bir romanla öykünün, şiirle inceleme kitabının karşılaştırılamayacağı bir gerçek. “İlk 11” bir futbol takımının sahaya çıkan ilk on biri gibi. Hepsi birbirinden değerli ve her zaman belirttiğim gibi bu liste benim okumalarım ile sınırlı. 2022’de 161 kitap okuyabilmişim. Okuduğum sayfa sayısı 42 bin 249. Geçen yıla göre okuduğum kitap sayısında azalma var ama okuduğum sayfa sayısı artmış, 2021’de 171 kitap okumuştum, toplam sayfa sayısı 39 bin 161’di. 2022de okuduğum en kısa kitap Aveline Lesper’in Çağdaş Sanatın Sahtekarlığı 55 sayfa, en uzun kitap Sezai Karakoç’un Hatırlar’ı 976 sayfa. Ortalama sayfa sayısı 262.     

2022’de okuduğum telif eserlerden seçtiğim ilk 11 şöyle;

1. Hatıralar, Sezai Karakoç, Diriliş yay.

Türk şiirinin büyük ustası Sezai Karakoç’un iki kalın ciltten, toplam 976 sayfadan oluşan hatıralar toplamı. Karakoç tatlı dille, sözünü sakınmadan anlatıyor. Büyük bir şairin, önemli bir düşünce adamının büyük bir gözlem gücüyle, ayrıntılı olarak anlattığı yaşam öyküsünün yanında çağına tanıklığı olarak da önemli bir eser.

2. Uzak Dağlar ve Hatıralar, Orhan Pamuk, Yapı Kredi yay.

2009’dan beri her gün küçük not defterlerine notlar alıyor ve resimler yapıyormuş Orhan Pamuk. Kitap bu defterlerden seçmelerden oluşuyor. Orhan Pamuk’un günlük ve özel hayatını rüyalarına kadar açık yürekle anlattığı, yazarlık sırlarını deşifre ettiği, duygularını, iç dünyasını paylaştığı, büyük bir yazarı tanımak için rehber niteliği olan özel bir eser. 

3. Salgında Öyküler, Necati Tosuner, İş Bankası Kültür yay. 

Necati Tosuner’in anlattıkları bilmeyen ya da tamamen unutmayı seçenler için distopik bir öykü olarak gelebilir. Tosuner sakin ve sade anlatımıyla aslında kendisi olduğunu düşündürdüğü kahramanıyla arasına mesafe koyarak anımsatıyor salgın günlerinde bizlere yaşatılanları.

4. Belki de Dünyanın Sonundayım, Yavuz Ekinci, Everest Yayınları

Yavuz Ekinci, iktidar olma halini sorguluyor. Osmanlı’nın muktedir padişahları ne kadar iktidara sahipti ne denli kendilerini güvende ve huzurlu hissediyorlardı? Kudretli babalarla iktidara aday oğulların mücadelesi neydi, ne içindi? Osmanlı’nın tarihini yorumlarken belli bir padişaha odaklanmadan ama anımsatarak ve bilinen olaylara soyut göndermelerle anlatıyor öyküsünü.

5. Avucumda Rüzgâr Var, İsmail Güzelsoy, Doğan Kitap

İsmail Güzelsoy yine çok boyutlu, geçmişle, tarihle, efsaneler ve masallarla bağlar kuran ama bir macera romanı gibi soluk soluğa gelişen bir roman yazmış. Önceki romanlarındaki tavrını sürdürerek masalla gerçeği, efsaneyle öyküyü birbirine katmakla kalmıyor udun, udilerin dünyasına derinlemesine dalmamamızı sağlayacak tarihsel ve teknik bilgi birikimiyle donatıyor anlatısını. Bu bilgi birikimi bizi şarkıların sırlarına, oradan da müziğin felsefesine yöneltiyor.

6. Tablodaki Kadın, Asuman Kafaoğlu-Büke, Epsilon yay. 

Asuman Kafaoğlu-Büke kitap okurken resmedilen kadınların hikâyelerini sanat tarihinin derinliklerine inip bilinmedik bilgileri ileterek anlatırken kadının toplum içindeki yerinin zamanla nasıl değiştiğini, bu değişimi ressamların nasıl görüp tablolarına yansıttığını, kadınların yaşamında kitabın önemini ve yerini akıcı bir anlatımla ve bol örnekle anlatıyor.

7. Şair Çünkü Onlar – Şiir Uçar Söz Olur, Enver Ercan, Literatür Yay. 

Enver Ercan, Çağdaş Türk Şiiri’nin büyük ustalarına kendi şiirlerini, poetikalarını anlattırmanın yanında, onların Türk şiiri, kendi kuşakları ve diğer şairler hakkındaki görüşlerini de öğrenmemizi sağlıyor. Sonuç olarak ortaya hem bu büyük ustalarla yapılmış çok önemli söyleşiler çıkıyor hem de Çağdaş Türk Şiirini birinci elden, onu yaratanların ağzından öğrenmeyi sağlayan kaynak bir eser bırakıyor.

8. Kitap İçin 5, Selçuk Altun, İş Kültür yay. 

Selçuk Altun’un Kitap İçin 5’i daha önceki ciltlerde olduğu gibi “herkes kitap sevsin” diye yazılmış günlüklerden oluşuyor. “Aforizma – Alkış – Anı / Bilgi – Eleştiri – Günlük – Gözlem / Haber – Kıssa – Kinaye – Nükte / Öneri – Polemik – Sor (Gu) – Yanıt”lardan mürekkep bir çalışma. Kitapseverlere ve kitaplarla dostluk kurmayı arzu edenlere, keyifli ve bilgilendirici bir eser. 

9. Dünya Romanının Serüveni, Necip Tosun, Ketebe yay.

Necip Tosun’un çalışması hem roman türünü, tarihini öğrenmek, anlamak, tartışmak isteyenler için önemli bir eser hem de “Roman türünün en önemli eserleri nelerdir? Hangi klasikleri okumalıyım?” diye soran, okuduğu eserin edebi niteliğini anlamak isteyen okur için bir başucu kitabı. 

10. Sen Buranın Kışındasın – Günlükler (1964-1967) ve İskandil – Günlükler (1968-1969), Hulki Aktunç, Yapı Kredi yay. 

Hulki Aktunç’un ortaokul çağında askeri okulda okumak üzere Erzincan’a geldiği 1963 yılında yazmaya başladığı günlüklerini 50 küsur yıl sonra kitap olarak okuyoruz. Büyük bir ustanın oluşumunu kendi kaleminden okurken altmışlı yıllarda nasıl bir yaşam vardı, genç bir yazar adayı nasıl yaşıyor, neler düşünüyor ne acılar çekiyor ne sevinçler yaşıyordu hepsini bu günlüklerde buluyoruz. 

11. Bindik bir Alamete, M. Kayıhan Özgül, Ötüken yay. 

M. Kayahan Özgül sabırla kazıyarak, bilinmeyen kaynaklara ulaşarak derinlemesine araştırmayı, bulduklarını da tatlı tatlı anlatmayı sever. Otomobil edebiyat ilişkisini araştırırken de insanın makinayla ilişkisinden başlayarak otomobilin tarihine doğru derin bir kazı yapmayı ihmal etmemiş ve sadece edebi kaynaklara başvurmamış, bakış açısını geniş tutmuş.

edebiyathaber.net (2 Ocak 2023)