Kültür ve Turizm Bakanlığı 2023 kitap üretimi verilerini açıkladı. Bakanlık açıklamasına göre yayıncılık sektörü 2023’te yüzde 5 büyümüş. Kitap kağıdına yapılan aşırı zamlar ve dövizdeki büyük yükseliş nedeniyle üretim maliyetleri yüzde yüzden fazla artan yayıncılık sektörünün küçülme yerine böyle bir büyüme yaşaması bir başarı olarak da değerlendirilebilir. 

2022 yılında 380 milyon 296 bin 402 olarak gerçekleşen kitap üretim sayısı 2023’te 400 milyon 340 bin 577 adete ulaşmış. Millî Eğitim Bakanlığının ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerine ücretsiz olarak dağıttığı 249 milyon 493 bin 647 adet kitap ile birlikte toplamda 649 milyon 834 bin 224 adet kitap üretimi yapılmış. 

TÜİK’in yıl ortası nüfus verileri baz alındığında, bu yıl kişi başına düşen fiziki kitap sayısı 7,52 olarak gerçekleşmiş.  (2023 YILI BANDROL VE KAYIT TESCİL İSTATİSTİKLERİ BELLİ OLDU (ktb.gov.tr). 

Tüm olumsuz ekonomik gelişmelere rağmen yayıncılık sektörünün toparlandığını ve Covid salgını öncesi rakamlara ulaşmak üzere olduğunu söyleyebiliriz. Üstelik bu gelişmenin kitap fiyatlarının yüksek olduğu, okurun kitap satın almak istemediği bir dönemde yaşanması daha da ilginç. Yayıncılık sektörü 2022’de yüzde 13,3 küçülmüş, bu küçülme ile kitap üretimi 7 yıl geriye 2015 yılı seviyesine gerilemişti. Yani eski düzeye halen ulaşılamadı ama bir toparlanma var, diyebiliriz. 

2023 yılında eser türlerine göre en fazla kitap üretimi geçen yıl olduğu gibi yine eğitim kategorisindeki yayınlarda gerçekleşmiş. Millî Eğitim Bakanlığının ücretsiz sınava hazırlık kitapları dağıtımıyla kan kaybeden eğitim yayıncılığı halen sektörün lideri konumunda. Toplam üretimin yüzde 46’sını eğitim yayınları oluşturuyor. Edebiyatın payı yüzde 13,7, çocuk ve ilk gençlik kitapları yüzde 12,8, inceleme araştırma kitapları yüzde 14,8 ve inanç kitapları yüzde 9,2 paya sahip. (“2023’ün 11 ayı verileri” YAYFED 7. Olağan Genel Kurulu Çalışma Raporu). 

Edebiyatta ise en çok üretim roman türünde yapılıyor. Başlık olarak 5436 roman, 985 öykü, 532 şiir kitabı basılmış. 2023’ün ilk 11 ayında üretilen 52.059.158 adet edebiyat eserinin 38 milyon 413 bin 710 adedi roman türünde. 2 milyon 892 bin 486 adet öykü kitabı, 945 bin 159 adet şiir kitabı üretilmiş. Romanın ezici bir üstünlüğü olduğu görülüyor.   

Yayınevleri yeni kitap yayınlamakta çekingen davranıyor, garanti satışı olan, geçtiğimiz yıllarda yayınlayıp çok sattığı kitaplara ve üretim maliyeti düşük olan telifsiz kitaplara yöneliyor. Bu da kültürel çölleşmenin bir işaretidir. Kitap maliyetleri ve fiyatlarındaki artış nedeniyle çölleşmenin her yıl daha da arttığını görüyoruz.

2023’ün çok satanlarına gelirsek her yılki tablo ile karşılaşıyoruz. Her yıl çok satan listelerini dolduran klasikler yine listelerde. Klasiklerin tercih edilmesinde en önemli nedenin fiyatlarının düşüklüğü olduğunu söyleyebiliriz. Amazon Türkiye’nin çok satanlar listesinin üçüncü sırasındaki Jules Verne’nin Zacharius Usta’sı 6,90 TL. Bir gazete fiyatından bile daha ucuz. 

Okur haklı olarak ucuz kitabın izini sürdü. Böyle olunca da kitap alımları ağırlıklı olarak internete kaydı ve kitapçıların payı ciddi oranda azaldı. Gelecek yıllarda kapanan kitabevlerinin sayısı artacak. Ama internet yönelen okur için de artan kargo ücretleri büyük bir ek maliyet. Kargo ücretlerindeki artışlar inanılmaz boyutlarda. Böyle olunca da okura ücretsiz kargo yollayabilen internet kitapçılarının öne geçeceğini öngörebiliriz.   

Daha önce de yazmıştım, Amazon Türkiye’nin listesinde ilk onda hiç telif eser yok. İlk ellide hiç yeni çeviri eser yok. Sadece iki telif edebiyat eseri var. On sekizinci sırada Sabahattin Ali’nin Sırça Köşk’ü (Yapı Kredi) ve kırk dördüncü sırada Murathan Mungan’ın 995 Km’si (Metis) var ki bu eser ilk ellide yer alan tek yeni telif eser.

Kitap Yurdu’nun yılın çok satanları listesinin ilk onunda da hiç “yeni” telif ya da çeviri edebiyat eseri yok. İlk sırada, yıllardır listelerde gördüğümüz Matt Haig’in “Gece Yarısı Kütüphanesi” (Domingo yay.) var. Listedeki tek yeni kitap, beşinci sıradaki İlber Ortaylı ve Şermin Yaşar’ın çocuklar için yazdıkları “Cumhuriyet’in İlk Sabahı” (Kronik Kitap). Kitap Yurdu’nun ilk onunda beş çocuk kitabı olması da dikkati çekici. Benzeri bir durumu Amazon’un listelerinde de gözlemliyoruz. Yaygın kanının aksine çocuklar çok okuyor. Hatta yetişkinlerden daha çok okuyor.  

Yetmiş yılı doldurmaları nedeniyle geçen yıl telif ödemeden basılabilen ve bu nedenle yayıncıların gözdesi olan yazarlar Memduh Şevket Esendal, Knut Hamsun’du. Esendal’ın Ayaşlı ile Kiracıları’nı 20 farklı yayınevi basmış. Knut Hamsun’un Açlık’ını da 23 yayınevinde bulabilirsiniz. 

En çok satanlar listelerinde gördüğümüz yeni edebiyat eserleri şöyle; Murathan Mungan’ın 995 km (Metis), Ayfer Tunç’un Kuru Kız (Can), Kaan Murat Yanık’ın Sular Üstünde Gökler Altında (Ketebe), Elif Şafak’ın Kayıp Ağaçlar Adası (Doğan Kitap), Tarık Tufan’ın Âşıklara Yer Yok (Doğan Kitap) ve İskender Pala’nın Aşk Hikayesi (Kapı yay.). 

Listelerde Dünya edebiyatından yeni kitaplara ise pek rastlamıyoruz. Daha önce de belirttiğim gibi bunun bir nedeni de Türk lirasındaki aşırı değer kaybıyla yabancı eserlere ödenen telif miktarının ödenemez hale gelmesi yani daha az çeviri eser yayınlanmış olması olabilir. Ama Türkiye gibi dünya edebiyatına açık, çeviri eserlerin oranının yüksek olduğu bir ülkede Dünya edebiyatından yeni kitapların listelerde yer alamaması çok önemli bir tehlike işareti. 

edebiyathaber.net (10 Ocak 2024)