“Edebiyat deyince aklıma bir dizi yapıt ya da yapıtlar bütünü gelmiyor, hatta bir ticaret ya da eğitim alanı da gelmiyor, edebiyat deyince bir uygulamanın: yazma eyleminin izlerinden oluşan karmaşık grafiği düşünüyorum.”[1]

Edebiyat hakkında düşünmenin ve edebiyatı eleştirel olarak okumanın yeni yollarını deneyen bir kitaptan söz edeceğim. Bu bağlamda, çok nadir rastlanan bir kitap türü üzerine de düşünmüş olacağız. Edebiyat öğrencileri ya da edebiyat çalışmalarında deneyim kazanmış olanların tamamını kapsayabilecek bir metin Edebiyat, Eleştiri ve Kurama Giriş.

Ayrıntı Yayınları, sanat ve kuram metinleri açısından giderek zenginleşen, nitelikli kitapları yayına hazırlıyor. Sanat ve Kuram Dizisi’nin 60. kitabından önce de pek çoğumuzun bildiği, Postmodern Edebiyat Kuramı, Kürt Edebiyatının Anatomisi, Marx’ın Kayıp Estetiği ve Kurmaca Nasıl İşler? gibi kitaplarla kütüphanelerimizin başvuru kitapları arasında yer alan bu dizinin ürünleri okurların ilgisine mahzar olmuştu.

Yazarlar; Andrew Bennett ve Nicholas Royle’un ortak metninde bir sözlükçe çalışması hazırlanmış. Kitabın sonunda yer alan “Sözlükçe” nin yanı sıra,  Bahsi Geçen Edebi Metinler, Eleştiri ve Kuram Çalışmalarının Bibliyofrafisi, Giriş Niteliğindeki Diğer Metinlerin, Referans Çalışmaların ve Antolojilerin Seçkin Bibliyografisi gibi kitabın çağırdığı tüm diğer metinlere ulaşma şansımız var. Ayrıca kitabın 34 bölümünün de sonunda “İlave Okuma” listeleri bulunuyor. Yaratıcı Yazım, Cinsel Farklılık, Postmodern, Karakter, Okurlar ve Okuma, Yazar, Anlatı, Mecazlar ve Kinayeler, Başlangıç ve Son gibi adlar taşıyan bu bölümlerin, edebiyattaki izdüşümlerini zenginleştirmek istediğinizde ilave okuma listeleri sizi benzer bağlamlara götürebilecek kıvraklıkta ve yöntem itibariyle akademinin en eşitlikçi çalışmalarından biri. Yazarların çalıştıkları, okudukları bütün kaynakları, kitapta sözü edilmeyen yan bağlamlar açısından da okuyabilmemiz mümkün. Bütün bir hazırlığın en geniş kapsamı okura açılmış.

Bir kitabı son bölümünden başlayarak okumak

Ağırlıkla romantizm ve romantizm sonrası döneme odaklanarak çalışan yazar Andrew Bennet, özellikle Keats, Emily Bronte, Sylvia Plath, James Joyce ve Kazuo Ishiguro gibi isimler üzerine araştırma yapıyor. Bu kitapta da ortak çalıştığı yazar Nicholas Royle ile birlikte hazırladıkları Okumak, Düşünmek, Yazmak isimli çalışmaları kolektif üretimin önemli örnekleri arasında bulunuyor. Edebiyatta yöntem üzerine de düşünen bu iki yazar ve araştırmacı akademik niteliklerinin yanı sıra, genel okur açısından da giriş, başlangıç ve deneyimli okurlar için metinler üretiyorlar.

Kitabın “Başlangıç” ve “Son” isimli bölümleri ve dizilişi nedeniyle, belirli bir sıraya ya da ilerleyişe sahip olduğunu düşünebilirsiniz. Ancak istediğiniz bölümden veya en son bölümden okumaya başlayabilirsiniz. Çünkü bu “Başlangıç” bölümü genel olarak metinlerin girişi ile ilgili bir değerlendirme sunuyor, “Son” bölümü de öyle…

“Ne zaman başlamış oluruz?

Edebi bir metin nerede ya da ne zaman başlar? Bu soru edebiyat eleştirisi ve kuramında bir dizi temel sorunu da beraberinde getirir. Yazar kâğıt parçasına ilk işaretini koyduğunda, bilgisayara ilk kelimelerini tuşladığında mı başlamış olur metin? Hikâye ya da şiir hakkında akla düşen ilk fikirle, mesela yazarın çocukluğunda mı başlar? Peki, metin yalnızca okur kitabı eline aldığında mı başlar?  Metin başlığıyla mı yoksa sözde ‘gövdenin’ ilk kelimesi ile mi başlar?”[2]

Diyalekti üzerine “açıklayıcı” bir not düşmeden evvel, Mark Twain’in Huckleberry Finn’in Maceraları isimli eserinin başlangıcına bakabiliriz.

“Uyarı

Bu anlatılanlara bir saik atfetmeye kalkanlar cezalandırılacaktır; bu anlatıdan bir ahlak dersi çıkarmaya çalışanlar sürülecektir; bir konu bulmaya çalışanlar ise vurulacaktır.

Yazarın Emriyle

Levazım Kumandanı G. G. Tarafından”[3]

Bu şaşırtıcı cümleyi okumak romanın girişinde aynı zamanda bir engelle karşılaşmak anlamına gelir. Belirli bir okuma tarzını yasaklarken okurların anlatılara gerekçeler bulmaya çalıştıklarını ve ahlak kurallarıyla bu bağlamları denetlemeye çalıştıklarını anlatır. Bu engelleme okurun metni kavrayışı açısından başlangıcı nerede ve nasıl yapacağını da belirler. Ama her zaman başlangıç en başta bulunmayabilir. Örneğin Eliot’un şiirlerinde başlangıç yer değiştirir. Metinlerarasılık kavramının vurgulu etkileri ile (alıntı, mecaz, gönderme, tekrarlama gibi) tekil ve sabit bir başlangıcın sorunlu olduğunu bize gösterir.

Edebiyat, Eleştiri ve Kurama Giriş, edebi metinlerin özerk ve kendine yeten, bağımsız birimleri temsil eden estetik nesneler olarak okunmasından metinlerarasılık tartışmasına, dilbilimsel paradigmadan karakterin edebiyatın yaşamını sağlamasına kadar farklı parametrelerle okunacak bir başucu kitabı. Kitabın her baskısı için kısa birer önsöz yazan Andrew Bennett ve Nicholas Royle, 24 bölümle başladıkları kitabı 30 bölüme çıkararak ekoeleştirel okuma, Kuir kuram gibi bölümleri çalışıp metne eklemlemişler. Yeni tartışmalar olmalarının yanı sıra önemli tartışmaları içeren Edebiyat, Eleştiri ve Kurama Giriş’in okuru bol olsun. Edebiyat dünyası açısından bir kazanıma dönüşsün dileklerimle.

Onur Bütün – edebiyathaber.net (30 Kasım 2018)

[1] Yazı Üzerine Çeşitlemeler-Metnin Hazzı, Roland Barthes, YKY, s: 9

[2] Edebiyat, Eleştiri ve Kurama Giriş, Ayrıntı Yayınları, Andrew Bennett, Nicholas Royle, s:13

[3] A.g.e., s: 17