Söyleşi: Aysel Sağır

Kaotik, parçalanmış ve dijital postmodern toplumun şiirini yazıyor

Üç ay boyunca Koray Feyiz’in yayınlanmış tüm eserlerini okumaya çalıştım. Mezarlar Eskimedi (1987), Bir Mektupta İki Yalnızlık (1988), Ben O Issız O Yorgun Şehir (1995), Uhrevi Zorba (1995), Düşle Gelen (1995), Seni Bağışladım Çünkü Beni Çok Üzdün (1999), Su Yarası (2010), Büyülü Bir Yay Çalışması (2015), Yok (2016), Karganın Mürekkebi (2019), Fora (2020), Mağlup (2020), Mis (2020), Şiirden Sesler Korosu (2018). Toplamda on dört kitap. Şaşırtıcı bir çalışma toplamı: geniş kapsamlı, eğlenceli, bilge ve Koray Feyiz’in benzersiz zihninin silinmez damgasıyla…  Onun şiiri okuyucularına dik bir öğrenme eğrisi dayatıyor – imalarla veya teorik tuzaklarla dolu olduğu için değil, dili baştan sona özgür ve kararsız kaldığı için -. Tam bir dayanağınız olduğunu düşündüğünüzde, kendinizi bir bulutun içinde bulursunuz. Ve şaşırtıcı bir şekilde, bu estetik ona bir şairin kazanabileceği neredeyse en büyük armağan iken, o şiir ortamında; kararlı bir şekilde, sanki dış bir varlık olarak kalmış… 

Aynı zamanda da akademisyen olan Koray Feyiz ile yağmurlu bir Şubat öğleden sonra Şişli Bomonti’deki şehircilik ofisinde buluştum. Beni çalışma odasına götürerek yağmurdan ıslanmış paltomu kapının parelelinde duran askılığa astı. Şahsen, Koray Feyiz oldukça fiziksel bir varlık.  Tam olarak heybetli diyemeyiz ama azametli bir havası var. Zarafet ve güvenle hareket ediyor. İki kedisi ofisinde dolaşırken, Salvador Dali ve René Magritte’nin reprodüksiyon tabloları da ofisinin duvarlarını süslüyor. Kitaplar, projeler ve planların yerde yığılmış hali odayı girintili bir atmosfere dönüştürmüş. Hilmi Yavuz’un son çıkan “Talan Şiirleri” kitabı, bilgisayarının üzerine yerleştirilmiş… 

Caddeye bakan çalışma odasında oturduk ve sonraki birkaç saat Koray Feyiz ve ben, 40 yılı tamamlayan şairlik serüveniyle birlikte şiirlerini konuştuk. Uzun bir söyleşi oldu… Şair Gülseli İnal ile akşam yemeği için buluşacağını söylediğinde vakit de bir hayli ilerlemişti. 

Her gün oturup şiir yazmaya çalışıyor musunuz?

Hayır, hiç de değil. Hatta her hafta! Yazmaya çalışmadan çok fazla zaman geçirmeyi sevmiyorum, ama diğer yandan yeterli görünenden daha fazlasını yazmaya çalışırsam, bu beni her zaman tatmin etmiyor. Bu yüzden bir şeyler yazdıktan hemen sonra bilerek tekrar başlamıyorum. Zaten insanlar benim çok üretken olduğumu düşünüyorlar.

Son yayımlanan şiir kitabınızın arka kapağında şöyle yazıyor; “Koray Feyiz, şiirinde; özellikle insan bilincinin oluşturulduğu algı akışını yansıtmaya çalışır. Onun şiiri, açık uçlu ve çok çeşitlidir ve evrene kendi isteğine bağlı olarak emir verebilmesi için, bir reddetme akı ve kaostur.”  Buna ek olarak, sizin şiiriniz, kaotik, parçalanmış ve dijital postmodern toplumun birçok özelliğini vurguladığı için postmodernizme doğru güçlü bir eğilimi de temsil ediyor, bu bağlamda, sizin ve geleceğin şiiri; nasıl bir şiir olmak zorundadır?  

Düşünüyorum da Koray Feyiz, şiirin ilk şüpheci devrimcisi olabilir… O, lirik şiirin geleneksel olarak yakalamaya çalıştığı şeyi yakalama olasılığından ve değerinden tamamen şüphe ederek tamamen yeni bir şey başaran bir şairdir: Koray Feyiz şiirleri, kendilerini belirli bir yere veya anlama bağlamayı reddeden dil deneyleridir.  Zaman içinde bir anın kristalleşmesi, epifanik bir gerçekleşme  – Salâh Birsel’in “noktalar” dediği şey… Zaman… Bu, Koray Feyiz’in birinci radikal hareketidir. Ve böylelikle Koray Feyiz, bu projeyi reddederek lirik şiiri güncelledi ve temelde asılsız buldu (her ne kadar bunu asla bu kadar kasvetli terimlerle ifade etmese de). “Büyülü Bir Yay Çalışması”nda yazdığı gibi, her ifade / anlam gerçektir; aynı şekilde hiçbiri doğru değildir. Şair bir şekilde bu paradoksu yakalamak, sözlü bir eser değil, bir tür canlı sistem olan bir şiir yapmak zorundadır. Önemli olan başlı başına sanat değildir.  “Sana söylemek istiyorum: Sakin ol! / Dünyayı istiyorum, bir insanın/ Mucizeye inandığı o ânı / Mucizevi olmalı. Evet mucizevi, zihnin oluşturduğu her/ Kavram-hareket etmek, aramaktır / (O, bizi  harekete geçiren arzu) / Herkes burada yalnız: / Bedenin içime giriyor. (İçimdeki çocuk neye benzeyecek)”. Koray Feyiz’in ikinci radikal hareketi, şairin çağdaş toplumla ilgili olarak kendini görme biçimini değiştirmekti. Belirli şiirlerinin belirli konuları olmamasına rağmen, O, Türkiye hakkında yaşıtlarından daha fazla ve daha ikna edici bir kararsızlıkla yazdı. Yazmaya da devam ediyor. “Ben ölümsüzlük ve ağaçlar için çekişirim. Ve Taksim Meydanı gibi / Çizdiğim azizler şehrin tahtını değiştirmek için oynadığım/ Bir oyunun parçaları. Meşgȗl olduğum zamanlarda bile, çalışmak / Kolay gelir, keçi toynaklı sopayı kaldırırım. Bu benim fırçamdır, Halk. / İstanbul hâlâ senin sunağını sevebilir./ Dua et, umutsuz Taksim Meydanı gibi./ Bir işe yaramaz./ Her işimde ölümcül bir / Darbe vuruyorum.” diyor;  “Karganın Mürekkebi”nde, yeterince yaygın bir sanatsal duygu; ama Koray Feyiz’in İlhan Berk ve Oktay Rifat gibi, (çoğu zaman) kendisini temelde benzemez olmaktan çok, hemcinsi gibi görmesidir. Bunda, daha önce bir araya gelmemiş olan iki edebi gelenekle (kıta avangardizmi ve romantizm) karşılaşmış olmasının rolü vardır. 

Farklı usluplarla nasıl bir ilişki geliştirdiğinizi merak ettim şu an…

Aslında bu melez bir dürtü – herhangi bir tek gelenekle çok güçlü bir şekilde özdeşleşme konusundaki isteksizliği – onu şakşaktan didaktiğe, ciddiden şüpheciye, hiçbirine ayrıcalık tanımadan tek bir şiirde tüm farklı üslupları bir araya getirmesini motive eden bir şeydir. Koray Feyiz, birçok farklı sesin, türün ve dilin ilginç arkeolojik kalıntılarının filtrelendiği bir tür radyo transistoru haline gelir, böylece şiirler, FM / AM kadranından herhangi birini ayarlamak için durmadan dönerseniz duyacağınız ses gibidir. Uzun süre programlayabilirsiniz. Bazen (tahmin edebileceğiniz gibi) bu çileden çıkarıcıdır. Ancak Koray Feyiz’in en iyisinde, fazla laf kalabalığı, lirik odak anlarını, kadranı çevirirken kaybolan bir melodiyle karşılaşmak gibi, daha da itici ve şaşırtıcı hale getirmeye yardımcı olur; rüyayı kodlamaya dönüştürünüz. Özellikle son dizeler, Koray Feyiz’in en güçlü yönüdür. Ünlü kitabı “Büyülü Bir Yay Çalışması”nda yer alan “Mafsal” şiirini bitiren güzel pasaja bakınız: (“Kemiğim bereli bir çark ve bana saygı”). Yine de, tüm statiklerden gözü korkan birçok okuyucu için, belki de bazı ipuçları – kolay dinleme için değilse, en azından daha iyi ayarlanmış kulaklar için… 

Okuyucuyla aranızda bir bağ kuruyor gibisiniz…

Evet, şöyle ki; Koray Feyiz’in konularının büyük olduğunu unutmayınız – zaman, hafıza, nostalji – bu yüzden belirsiz görünen şeyler için hayal kırıklığına uğramayınız. İkincisi, kendinize güveniniz. Canınız sıkılırsa şiiri atlayınız ya da göz atınız. Ancak, şiirlerdeki, genellikle birdenbire ortaya çıkan gülünç komediye açık olduğunuzdan emin olunuz – iyi bir ruh halindeki çıkmaz bir metro spikeri gibi.

Yukarıda birinci ve ikinci radikal hareketten söz etmiştim şimdi de üçüncüsüne değineyim;  Koray Feyiz’in en ünlü retorik muğlâklıkları -tuhaf, anlamsız dil, sürekli değişen zamirler dizisi, diksiyondaki ani değişimler- tamamen merkezsiz değildir. Şiirlerini, Lucien Freud’un resimleri gibi, bir tür “organize kaos” olarak görüyor. Şiirleri bir dizi farklı kendi kendini gözden geçiren, kendi kendini kesintiye uğratan sesler olarak hayal ediniz – kendi zihnimizde kendimizle konuşmak için kullandığımız farklı sesler (büyülü, teşvik edici, azarlayan, iğrenmiş, memnun, güler yüzlü, saçma) kendi kafamızda taşıdığımız karakterler… Ayrıca, Koray Feyiz’in sık sık beklenmedik bir kelimeyi tanıdık bir kelimeyle değiştirdiğine dikkat ediniz – “arı uğultusu” yerine “arı ilahisi” diyelim. 

Geleneksel olarak, bir lirik şiirdeki farklı zamirler önemlidir, çünkü bunlar gizli anlatıyı doldurur ve hitap edilen kişinin bir sevgili mi, bir kız mı, benlik mi, vs. olup olmadığını anlamanıza yardımcı olur. Ancak Koray Feyiz’de zamirler spesifik olmaktan ziyade geneldir. “Biz”, şairin yurttaşlarıyla titreşen dayanışma duygusunun bir ifadesi, Türk kapitalizminin marjinalleştirilmiş katılımcıları olarak kabul ettiği şeylerin bir vekili: ürünlerini (filmleri, tişörtleri) sevenler, ancak süreçlerinden şüpheli; bireyin toplumuyla temkinli özdeşleşmesini temsil eder. “Siz” genellikle bir tür eşlik eden benliktir, konuşmacı bir figürdür, kendini sürgün edilmiş hissettiği anlarda, kendisine hitap edebilir. Tipik bir Koray Feyiz hareketi, başkalarıyla özdeşleşmeye yönelik bu çoğulcu “siz” veya “biz”den, yoğun bir şekilde tekil bir “siz”e, özel olarak hitap ettiğimiz çevresine aniden ve kederli bir şekilde yabancılaşan benliğe geri çekilmektir. Kuşkusuz, bir okuyucu olarak önünüzdeki cümleleri anlama hakkınızdan vazgeçmenin tuhaf bir yanı var. Bunu bir Francis Bacon tablosuna bakarken yapmak bir şeydir – bir şekilde, görsel mantıktan vazgeçmek sözlü mantıktan daha kolaydır, belki de ‘görme’ zaten bir mantık olduğundan, gözün aldığı bilgi dalgalarını anlaşılır bir resim halinde organize ederek yapıyor bunu şair. Burada sözcükler ise, kendimiz için bir mantık yaratmadır. Melih Cevdet’in bir zamanlar kısaca “zihinden kaçan düşüncelerin uğultusu” dediği şeyi dile getirme çabamızdır. Ancak Koray Feyiz’in serbest dolaşım stratejisi, okuyucuyu şimdiye – şairin onlar için inşa ettiği kaplara değil, dünyanın dokularına – şiddetle dikkatli yapar. 

Koray Feyiz, şiirlerinde, hakikatle dil  arasındaki ilişkiyi nasıl kuruyor?

Cemal Süreya’nın bir zamanlar söylediği gibi, Koray Feyiz öncelikle okuyucuya, “en azından bilinçaltında, Türk dilinin tüm orkestral potansiyelini sunuyor”. Pek çok şair bunu yapmayı amaçlar, ancak bu şairler aynı zamanda bir dize yapmanın veya öngörülemeyen bir kafiye keşfetmenin zevklerine de takıntılıdır. Koray Feyiz bu şeylerden ‘sıkılmış’ görünüyor. Bunun yerine, toplantı odalarından, sinema salonlarından ve sokaklardan (“Hastane Odası” bir şiir başlar; “Esir Rüyalar”, bir başkası başlar) Koray Feyiz bizi bombalayan dil aralığını yakalamaya koyulur ve elinden gelenin en iyisini yapar. Barajın kendi süreçleri ve etrafımızda şekil değiştiren kararsız kalıplar tarafından perili olan bir zihni nasıl etkilediğini aktarmada diğer yazarlardan daha iyidir. “Fora”, “Mis” veya “Mağlup” gibi son dönem yayımlanan üç kitabıyla veya çeşitli şiirleriyle başlayınız: “Bir Şaka Sonunda”, “Yirmi İki Kurşun”, “Hasat”, “Siperde”, “Tekneyi Yapmak”, “Botanik Rehberi”, “Ali”, “Sürgün”, “Paradoks”. Yeni kitaplarından komik “Tatlı Süt” deneyiniz (en iyisi bir tür çılgın kişisel reklam olarak okunur); “Gotik Esrime” ve “İskelet Mağarası” (her ikisi de bir bakıma İkinci-yeni şiirinin tarihe karışmasıyla ilgilidir) ve ışıltılı “Kötü Bir Yemek”, “Cennetin Krallığında” ve “Hatıranın Omurgası”. Bunlar bize Koray Feyiz’in kendine özgü müziğini nasıl dinleyeceğimizi öğreten şiirlerdir. Bu bağlamda diyebilirim ki Koray Feyiz şiiri, görüneni yeniden üretmez; daha doğrusu görünür kılar. Bu ruhla, Koray Feyiz’in birçok yönden kendisinin en iyi eleştirmeni olduğunu söylemek doğru olacaktır. Devam edersem, günümüzde postmodernizm, eski geleneklerin bir yeniden üretimi olarak kabul edilmektedir. Modernizm gibi postmodernizm, yüksek ve alçak sanat biçimleri arasındaki sınırları ve esnek olmayan tür ayrımlarını reddetme ve parodi, ironi ve oyunculuğu vurgulama fikirlerini takip eder. Postmodernizm, kültürde büyüyen bir gerçekliğe işaret ediyor. Hızlı, görüntü merkezli, geleneği sarsan veya artık kendi içinde tutmayan herhangi bir şey postmodern olarak kabul edilebilir. Ben şöyle düşünüyorum: Adrienne Rich’ten Jacques Derrida’ya şairler sürekli olarak geleneksel sınırlara saldırdı, onları yeniledi, görmezden geldiler. Postmodern şairler çoğu kez kendilerinin uygun olduğu biçimleri yıktılar. Kimsenin adına konuşmayı reddederken farklı benlikler olarak ortaya çıktılar, çektikleri aynı izleyicileri riske attılar, kitle pazar kültürü tarafından düzleştirilmiş duyu ve duyguları yeniden canlandırdılar. Kesintiye ve hayal kırıklığına uğramış beklentilere dayanan kakofoni bir müzik bestelediler. Dil, kısası, o kültürel hapishane, bir toplumsal direniş alanı haline geldi. 

Postmodern şiir, birçok postmodern kültürel ürünün tipik özelliği olan uluslararası bir estetik çeşitlilik olgusudur. Aynı zamanda, kategorizasyonun ve kapalı tanımın araştırma ve serbest oyun lehine reddedildiği felsefi ve/veya ideolojik bir bağlamda bilinçli olarak, hatta temel olarak çalışır. Bu nedenle, bir tanım her zaman ancak genel nitelikte olabilir ve böyle bir tanımın bir stratejiye daha yakın ya da daha iyi olduğu, çünkü sözünü ettiğimiz şiir olduğu için her zaman kabul edilmelidir. Ancak ben, bu noktada, postmodern şiirin tanımını aştığını öne sürüyorum, ancak bu tanım, tanımların esas olduğu modernist toplam ve sabitlik değerlerinden oluşan bir çevrede faaliyet gösterdiği için bu tanımın pek doğru da olmadığını düşünüyorum. Ne söylemek istersiniz?

Postmodern şiir, poetik modernizmlerle karmaşık, eleştirel, bilinçli bir etkileşime ve/veya bunların reddedilmesine dayanan maddi bir uygulamadır. Bu şekilde postmodern şiir, içinde yaşadığımız, küresel geç tekelci tüketici kapitalizminin postmodernizm adı verilen kültürel bir tezahürle sonuçlandığı çağdaş dünyayı yansıtır. Bazıları için postmodernizm, çağdaş maddi koşulların sözcüsü ve aynı zamanda bir ideolojidir. Diğerleri için bu, geç kapitalizmin ideolojilerinin radikal bir şekilde sorgulanmasıdır. Postmodern şairler için her ikisi de öyle. Postmodern kültürün doğası ve onun yapıbozuma uğrattığı modernist yapılar nedeniyle, poetik modernizm tarihinin özgüllüğü ile bağlantılı olarak, şiirinizde bazı merkezi fikirlerin, özellikle de kimliğinize ilişkin varsayımların kökten elden geçirilmesi gerekir. Postmodern poetikada öznellik tartışmalı bir değerlendirmeye tabi tutulmalıdır. Aynı zamanda şiirin maddeselliği genişletilmeli, patlatılmalı, ortaya çıkarılmalı ve biçim ideolojileri sorgulanmalıdır. Bu nedenle, postmodern şairler için, postmodern fikirlerin yalnızca maddi koşullardaki bir değişikliğin sonucu olmadığı, aynı zamanda o sanat türüne özgü sanat eseri üzerinde maddi etkilerinin olması gerektiği varsayımı esastır. Biçimsel yenilik olmaksızın postmodernizmi araştıran şiir, postmodern değildir, ne de basitçe deneysel olan şiir; bunun yerine bu tür şiir, modern edebi varsayımların bir devamı olarak görülmelidir. Tanımın dikkatli ifadesini açıklamama izin veriniz. Postmodern şiir, birçok biçim alabilir, bu yüzden onu bir ürün değil, bir uygulama olarak adlandırabiliriz.

“Birçok biçim” derken, biraz daha açabilir misiniz?

Örneğin, Lyn Hejinian’ın My Life’ı, Rachel Blau DuPlessi’’in Taslakları veya Allen Fisher’ın proje bazlı çalışması gibi sonu olmayan günlük olayların devam eden bir kaydı olabilir. John Ashbery’nin “Fragment”i gibi günde birkaç satır yazmak ya da Ron Silliman’ın Tjanting’inde olduğu gibi paragraf başına birkaç cümle yazmak bir karar olabilir. Ve Silliman’ın Tjanting’i ve Charles Bernstein’ın “The Artifice of Absorpsiyon” gibi postmodern şiirlerin çoğu düzyazı halindedir.  Pek çok postmodern şair görsel sanatlarla ilgilenir ve Johanna Drucker ve Susan Howe gibi birçok kişinin eseri öncelikle görsel olarak tanımlanabilir. David Antin’in konuşma şiirleri veya Caroline Bergvall’ın çalışmaları gibi daha fazla üzerinde çalışılan bazı şiirler gibi kendiliğinden bir defaya mahsus performans olduğu için performatiflik de önemlidir. Hiper-metin ve yeni medya ile bağlantılı olarak, eserin icrası aslında okuyucunun içinde gerçekleşebilir, örneğin Loss Pequinos Glazier’in birçok postmodern şair için önemli olan otomatik ve mekanik kompozisyon tarzlarını vurgulayan hiper-metin eserlerine sahibiz. Bütün bunlara ek olarak, JH Prynne, Frank O’Hara, Tom Raworth ve John Kinsella gibi şiiri sadece açık uçlu ve devam eden bir süreç olarak gören şairler de var, sanırım hayat gibi… Postmodern şiirsel pratiğin olağanüstü zenginliği budur. Bu maddi çeşitliliğin yanı sıra, postmodern şiirin temel ilkelerinden biri, modernizmin şiirini modern hayatın geçiciliğinden oluşan kalıcı bir eser olarak değerlendirmesini reddetmesidir. David Harvey, modernizmin temel paradoksunu ilk kez 1863’te Baudelaire tarafından geçici ve değişmezin bir bileşimi olarak ortaya atılan bir süreç ve öncelik sorunu olarak tanımlar. Modernite, kültürün kontrolünün ötesinde geçmişle radikal bir kopuşu içerir. Kültür aynı şeyi yapacaksa, daha önce gelen her şeyi reddetmelidir. Ancak böyle bir yaratıcı yıkım süreci, modernizmi yalnızca ifade etmeye ve etkilemeye çalıştığı tarihsel süreçten çok uzaklaştırmakla kalmaz, aynı zamanda kendi kendini yok eden bir sanat biçimini de gerektirir. Bugünün yeniliği, yarının geleneğidir. Modernizm modern hayata benzemelidir. 

Nasıl?

David Harvey, şu sonuca varıyor:  “Eğer modernizm yaratmak için yıkmak zorundaysa, – o zaman ebedi hakikatleri temsil etmenin tek yolu -, o halde kendisi bu hakikatleri yok etmeye meyilli bir yıkım sürecidir. Yine de, ebedi ve değişmez olan için çabalarsak, kaotik, geçici ve parçalı olana damgamızı vurmaya çalışmak zorunda kalırız.” Buna tarihsellik kaygısı diyebiliriz ve göreceğimiz gibi, bu postmodern şiirin de merkezidir, ancak şimdilik modern poetikanın temel amacı olan kaotikliğe damganızı vurma eylemi üzerinde yoğunlaşalım. Postmodern poetikada sanat eseri olarak şiirin yerini maddi süreç olarak şiir alır. David Harvey, postmodernizmin tanımının tam da bu olduğunu belirtir: “Baudelaire’in modernite anlayışının yarısını oluşturan geçiciliği, parçalanmayı, süreksizliği ve kaotikliği tamamen kabul etmesidir, hatta içinde bulunabilecek ‘ebedi ve değişmez’ unsurları tanımlamak için bu gereklidir.” Şunu anlıyoruz ki; Postmodernizm, sanki hepsi bu kadarmış gibi, değişimin parçalı ve kaotik akımlarında yüzüyor, hatta debeleniyor.

Belki hepsi bu kadar, ama şimdilik; ıslak metaforlarla devam edelim. Çoğu modernistin, postmodern şiiri; güçlü gelgit olan yerlerde kumsallar boyunca uzanan uzun ahşap bariyerlerden biri gibi gördüğü anlaşılıyor, bu durum kelimenin tam anlamıyla kültürel erozyon sürecini durduruyor mu? 

Sahili kültür, denizi modern çağın cahilliği, zulmü ve yabancılaşması olarak okuyunuz ve alegori bu şekilde tamamlanmış oluyor. Şair, sürecin içinde, suyun içinde olmak ister, ancak asıl zararı kumsalın ebedi mevcudiyetiyle sınırlamak isterler. Buna karşılık, postmodernist, denizin kumsalı aşındırdığı aynı zamanda, o kumsalı oluşturmak için aşınmış malzemeyi, muhtemelen başka, daha ilginç bir kumsaldan biriktirdiğine dikkat çekiyor. Postmodernizm daha sonra erozyon sürecinin kaçınılmazlığı üzerine düşünür. Plaj aslında sonsuz değildir. Bir gün kumsal denize yenik düşecek, neden aksini iddia ediyorsunuz? Son olarak, postmodernizm sizi denize davet ederek neşelendirmeye çalışabilir, hadi şimdi sular güzeldir ve daha birçok kumsal seçeneği olduğunu anlatarak… Bu plaj, oradaki tüm plaj değildir.

Bu röportaj ilerledikçe bu karşılaştırma ve karşıtlık yapıları çok fazla olacak çünkü postmodern şiir modernizm olmamakla tanımlanıyor ve bu rahatsız edici post- ön eki nedeniyle özellikle rahatsız edici, çünkü modernizm şimdinin sanatı, bu durumda poetik modernizm ile postmodernizm arasındaki ilişki, basit bir öncesi – sonrası ya da tez – antitez ilişkisi değildir değil mi? Ne söylemek istersiniz?

Önererek başladığım gibi, bu ilişki karmaşık, eleştirel ve öz-bilinçlidir, bu ilişki basitçe böyle bırakılabilir ya da modernizmin agresif, toptan reddine hazırlık olabilir. Bu huysuz aidiyetten bahsederken değinilmesi gereken ilk nokta, şiirde modern ve postmodern ayrımının diğer türlerde olduğu kadar net olmadığıdır. Bunun nedeni, şiirsel modernizmin nesir modernizmi olması veya mimari modernizm ile aynı şey olmamasıdır. Şiir, bazı yönlerden diğer modernizmlerin önündeydi ve bunun, buna dayanarak diğer bazı postmodernizmlerin gerisinde kaldığı anlamına geliyordu. Ayrıca, postmodern şiirin modernizmden farkı tamamen onun eleştirel tepkisine bağlıdır. Bununla aşırı övülen etki kaygısı kavramını değil, postmodern şiirin birçok durumda modernizm eleştirisinin bir biçimi olduğunu kastediyorum. Bu, postmodern şiirde, poetik modernizmin muazzam başarılarından sonra, gerçekten gidecek hiçbir yeri olmadığı gerçeğinin öz bilincine yansır. Modernizm, tanımı gereği şiirseldi ve sonuç olarak şiir çok başarılıydı.  Şu anda gördüğümüz şey, modernizmin çökmekte olan düşüşüne benzer bir şey.

Konuşma sesinizi mi yoksa düşündüğünüz gibi duyduğunuz sesi şiirsel sesiniz olarak mı görüyorsunuz?

Şiirimin sesinin ne olduğunu bilmiyorum. Sanırım benim ama sadece yazarken iletişim kurduğum bir parçam. Bunu konuşma sesim veya tanıdığım başka birinin sesi gibi görmüyorum. Sıradan düşüncelerime ara sıra giren bir ses. Birden aklıma şiir gibi görünen bir dize gelecek ve nereden geldiğine ilişkin hiçbir fikrim olmayacak.

Sizce şiir ve siyasetin kesiştiği bir yer var mı?

Var ve pek çok şair, bu yere kesinlikle sahip olmak istiyor, ama zaten ben bildiğim veya inandığım bir şeyin söylenmesine her zaman itiraz etmişimdir. Ayrıca şair, savaşın korkunç olduğuna veya kapitalizmin açgözlü olduğuna ya da politik şiirin kafanıza vurmaya çalıştığı diğer şeylerden herhangi birine ikna olmuştur. Peki, tamam, bunu biliyoruz, haydi başka bir şeyden bahsedelim o zaman. Bu tarzda ders vermek bir bakıma aşağılayıcı, gerçi bu tarz şiir yazan şairlerin görüşü kesinlikle bu değil ve kesinlikle benim görüşümü de paylaşmazlar.

Bence bu okuyucuya saygı duymak meselesi, aynı zamanda bir şiirin getirebileceği zorluğa da saygı duymak.

Şiir işlevi görmeli… Şiirin ve sadece şiirin sağlayabileceği belirli açlığı tatmin etmesi gerekiyor, bu tür doyurucu bir yemek. Bu yeteneğe sahip, alenen politik şairler var ve tam olarak nedenini bilmek zor. Örneğin Ahmet Telli’nin şiirini her zaman çok sevmişimdir. Yapmayı amaçladığı şeyi yapar, herhangi bir iddiada bulunmadan, neyse odur.

Bana bazen Kavafis’i hatırlattığınızı söylesem haklı mıyım? Dünyaya yaklaşma şeklinizde bir tür teslimiyet var, bir tür yenilgi duygusundan gelen bir bilgelik.

Olabilir. Kendimi Kavafis’ten daha neşeli ve daha az dünya yorgunu bir şair olarak görüyorum, ancak bunun nasıl biri olduğumu yanlış algılamamdan kaynaklanabileceğini düşünüyorum, birçok konuda, özellikle de kendi şiirim ve şiirim konusunda yanılma eğilimindeyim. Kendi karakterim ve sizin de biraz önce söylediğiniz gibi çoğu insanın şiirimi trajik olmasa da oldukça kasvetli bulduğunu biliyorum. Bana bu şekilde çarptığından emin değilim. Belki de tam da bunu yazarken yaşadığım trajik duygudan kendimi arındırmayı başardığım içindir ve bu yüzden şimdi kendimi iyi hissettiğim ve başka türlü hissettiğimi hatırlayamadığım için herkesin neden bu kadar ciddi göründüğünü merak ediyorum. Bence bu bir nevi, diğerlerine yoğunlaşmak için, hayattaki tüm olumsuzlukları, kötü şeyleri isimlendirmek meselesi.

Çoğu zaman şiirinizde birisiyle çok samimi, tanıdık bir şekilde konuşuyorsunuz. Bunu bilinçli olarak mı yapıyorsunuz, kendiniz bile olsa birileriyle konuşmaya ihtiyacınız var mı?

Sanırım öyle, evet.

Yaşlanmak, ölüm ve yalnızlık temalarıyla meşgul olduğunuz doğru mu?

Doğru… Eskiden şiirime bakardım ve yazarken zihnimin hareketinden başka bir konusu yokmuş gibi gelirdi ve sanırım benim girişimim her zaman bu hareketi yansıtmak ve umut etmekti en azından bunun şiirle sonuçlanacağını düşünüyordum. Ama yaşlandıkça, gerçekten de bir tema olduğunu fark ettim ve bu kesinlikle yaşlanmanın teması, kimsenin gerçekten tahmin etmediği ve hiç kimsenin beklemediği bir şey ve bu her zaman bir şok! İnsan yaşlanınca ilk kez yaşlanır. Bu, başımıza gelene kadar gerçekten hiçbir şekilde tahmin edemeyeceğimiz ve gerçekliğini görmemizin hiçbir yolu olmayan bir şey ve o sırada gerçekten oyunda oldukça, bunun geç olması gerçeği, insana ek bir dokunaklılık veriyor.

Genç şairlere özel tavsiyeleriniz var mı?

Onlara mümkün olduğunca çok çağdaş şiir okumalarını ve çağdaş şiirin tuhaflığından dolayı cesaretlerini kırmamalarını, çağdaş şiire bir şans vermelerini tavsiye ederim. Edip Cansever’in sohbetlerinde, bir şairin geçmişin şairlerinden ziyade çağdaşlarının eserlerini okuyarak başlaması gerektiğini söylediğini pek çok kez duydum, okuyucudan çok daha yaşlı olmayan bir şairin söyleyebileceğini anlamanın çok yararlı olduğunu… Şeyler çok yakın geçmişte ve çok uzak olmayan bir yerde. Ayrıca keşfettikleri bazı şairleri bilinçli olarak taklit etmelerinde de fayda var diye düşünüyorum. Bu, muhtemelen yine de yapacakları bir işi bilinçsizce yapmaktan daha iyi olacağını düşünüyorum. Çok sayıda çağdaş şiir okumanın bir avantajı da henüz okumadıkları birileri gibi yazmaktan kaçınabilmeleridir. 

Ancak genç şairlerin sizin tanımladığınız türden bir dikkat ve yoğunlaşmaya hükmetmeyi bekleyebileceklerini sanmıyorum çünkü onların yeteneklerini bildiren çok daha az deneyim, okuma ve yazma pratiği var.

Genelleme yapmaktan nefret ediyorum ama benim durumumda bu kolaylığı elde etmek uzun zaman aldı. Şiirlerimi yeniden yazar ve üzerinde çok çalışırdım. Biraz tembel olduğumdan ama aynı zamanda işleri halletmeyi de sevdiğimden, bir şekilde kendimi çok fazla düzenleme gerektirecek bir şey yazmamak için eğitmiş olmalıyım. Neden gereksiz bir çaba gösterelim? Bu bir pratik meselesi… Yeterince uzun süre bir şey yaparsanız, daha büyük bir iş kazanmanız mümkün olacaktır.

Son olarak şunu sormak istiyorum. Bir şiiri bitirdiğinizde, rastgele bir dilin, o kaotik dünyasına düzen getirdiğinize inanıyor musunuz?

Keşke… Şiirin bunu yapabileceğinden emin değilim. Sanırım her zaman olabileceği varsayımıyla hareket ettim, ancak dünyayı, özellikle şu anda içinde yaşadığımız dünyayı, düzenli bir şekilde anlamlandırmak için şiir, ondan çok şey istiyor. Sanırım asıl itici güç bu olabilirdi: Rastgele bir dilin olduğu kaosa bir tür düzen koymak, ancak rastgelelikten ödün vermeden bunu yapabilmek… Çünkü bu, iletişim için esastır. Okuyucuyu memnun etmek istiyorum ve bence sürpriz bunun bir unsuru olmalı ve bu da belli bir miktar ironi gerektirebilir. Okuyucuyu ‘şok’ etmek yine başka bir şey… Onları yabancılaştırmayacak ve incitmeyeceksiniz, bu büyük bir dikkatle ele alınmalıdır ve buna kesinlikle karşı değilim. İlk kitabım hiçbir yere varmadığı için gerçekten hayal kırıklığına uğradım ve farklı, deneysel bir şekilde yazmaya karar verdim. Ama bu nasıl olabilirdi? İnsanların bu şiirleri okumasını mı bekliyordum? Kimsenin yayınlamayacağını düşündüğüm için yapmadım. Bir yandan, bir şairin yapması gereken en önemli şeyin insanların anlayacağı bir şeyler yazmak olduğunu da her zaman hissettim. Ama aynı zamanda, bir okuyucuyu küçümsemeden, genellikle karışık düşüncelerimi ifade eden şiirler yazmak da istiyordum. Bu iki şeyin birden olması nasıl mümkün olabilirdi? Bir şekilde yapabileceğimi umuyordum. Ama bunu yapıp yapamadığıma ben karar veremem. Bir keresinde “dil ve iletişim arasındaki bağı germek istiyorum ama koparmak değil” diye yazmıştım. Bununla ne demek istediğimi açıklamak istersem diyebilirim ki; dil ve iletişim arasındaki bağ – ki çoğu şair, aynı şey olduğu için var olmadığını söyler – kafamı meşgul eden bir şey. Dilin, iletişim anlamından ayrı olan kendi anlamı vardır ya da bana öyle geliyor. Örneğin rüyalarda duyduğumuz dil, benim için çok önemli. Az önce söylenen bu kelimelerle uyanıyorum ve bir şekilde mümkün olanın ötesinde, hatta ifadenin ötesinde bir anlam taşıyorlar. Bu nedir? Neredeyse müziğin anlamı gibi… Bu, beni sürekli cezbeden ve şiirlerime dâhil etmek istememin dışında, hakkında pek bir şey bilmediğim bir tür süper anlam.

edebiyathaber.net (8 Mart 2022)