Orhan Burian kimdir? | Nazmiye Işık

5 Mayıs 1953 tarihinde vefat eden değerli yazar, eleştirmen ve çevirmen Orhan Burian’ın yaşamını ve eserlerini Edebiyat Haber okurlarına tanıtmak isteriz.

1914 İstanbul Bağlarbaşı doğumlu, babası Osmanlı Devleti’nin son kabinesinde Dahiliye Nazırıdır. Annesi Fransızca, İngilizce ve İtalyanca bilir, iyi eğitimli, kültürlü bir aileye mensuptur. İşgal yıllarında aile önce İzmir’e yerleşir sonra Bursa’ya. Daha sonra lise eğitimi için Kabataş Lisesine gelir, 1932’de girdiği sınav sonucunda İngiltere’ye gitmeye hak kazanır. Cambridge Üniversitesi Trinity Kolejde İngiliz edebiyatı öğrenimi görür (1933-1936), tez araştırması Thomas Hardy üzerinedir. (Thomas Hardy 19yy. İngiliz romancılığının öncülerinden, kır ve köy romanları yazarak 17 kez Nobel’e aday gösterilmişti.) Orhan Burian yazarlık ve çevirmenliğe öğrencilik yıllarında başlar. Ülkeye döndüğünde Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesine tayin olur (1937). Batı Edebiyatı ve Tiyatro tarihi dersleri verir. Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatını yeni bir bakışla yorumladıkları, Yücel dergisi yazı kadrosunda yer alır. (Bu dergi özellikle üniversite gençliğini Kemalist düşünce doğrultusunda bilinçlendirmeyi hedeflemişti.) Milli Eğitim Bakanlığı görevine gelen Hasan Ali Yücel’in katkılarıyla kurulan Tercüme Bürosunun kurucu üyelerinden olup, Dünya edebiyatından klasiklerin tercümeler dizisi hazırlanmasında bulunur. Tercüme Bürosu Hümanizma akımının etkisiyle hareket eder. Yunan ve Latin, Batı-Doğu Klasikleri tercüme ettirilir ve okullara erişmesi sağlanır. 1940’larda tartışılan bu Türk Rönesansı akımına Orhan Burian da destek verir. Onun düşüncesine göre “uluslar ancak hümanizmayla kendilerini yeniden tanıyabilir, bulabilir ve kendilerine özgü sanat ve düşünce sistemlerini kurabilirlerdi. “Orhan Burian’ın Shakespeare, A. Huxley, A. Miller, E.O. Neil ve Tagore’ dan çevirileri vardır. Genç yaşına rağmen çevirileriyle Batı dünyasındaki şarkiyatçılar arasında bilinmekte; Franz Babinger, W. Livingston Wright, Paul Wittek gibi Osmanlı tarihçisi, İslam sanat uzmanı, Türkolog ve Doğu Bilimci yazarlarla iletişim içindedir. Burian, 1947-1948’de Amerika’da Princeton Üniversitesinde dersler verir, araştırmalar yapar. İngiliz, Amerikan ve çağdaş Türk edebiyatı ile ilgili Türkçe ve İngilizce araştırmaları, çevirileri bulunur. Yazı ve eleştirilerinde özellikle dile verdiği önem, O. Burian ile ilgili çalışma yapanlarca şöyle tespit edilmiştir: “Dil, hem geleneğin parçası hem de değişime açık bir araçtır. Denemelerini yazarken üslubu önde tutar, gözlemlerine yer verir, metafor ya da imgesel anlatım tercih etmez, mantıksal çıkarımlar belirleyicidir”. O döneme göre yenilikçi bir eğitim anlayışına sahiptir. “Eğitim birinci derecede kitap bilgisini değil, kişiliği hedef almalıdır” der, gördüğü sorunlara pek çok deneme ve eleştiri yazısında yer verir. Ardından tarih çalışmalarını daha çok önemsemeye başlar. Başbakanlık Osmanlı ve Topkapı Sarayı arşivlerinde çalışır.

Türk tarih ve kimliğinin izlerini ve yansımasını İngiliz seyahatname ve arşivlerinde tarar, tarih dışında ülkenin sosyo-ekonomik yapısını anlamaya dönük yabancı kaynaklara önem verir bu nedenle İngiliz arşivlerinden yüzlerce belgeyi inceler, Osmanlı tarihi uzmanı Halil İnalcık ile birlikte yayına hazırlar (1951). (Bu çalışma erken ölümüyle yarıda kalmıştır.)

1952 ve 1953 arasında Vedat Günyol ile Aylık Sanat ve Fikir Mecmuası Ufuklar Dergisini 15 sayı çıkarırlar. Günyol dergiyi Yeni Ufuklar olarak sürdürür.

Bilimsel bilgi, eleştirel düşünme, ahlak, hoşgörü ve hümanizmayı savunan, eserlerinde yer veren eleştirmen, deneme yazarı ve çevirmen Orhan Burian mide kanseri nedeniyle 5 Mayıs 1953’te 39 yaşında Ankara’da vefat eder.

Eserleri:

Filoloji üzerine bilimsel çeviri ve makalelerinden bazıları

1938: “Byron ve Türkler”

1949: “Goethe ile Byron”

1949: “Emerson Gözüyle Goethe”

1949: “İngiltere’de Yazılmış İlk Türkçe Şiirler”

1955: “William Shakespeare: Hayatı, Sanatı, Eserleri (Vedat Günyol tarafından O. Burian’nın notlarından derleme)

Çeviri Eserlerinden Bazıları

Aldous Huxley, Yeni Dünya

Eugene O’Neil, Karaağaçlar Altında

Rabindranath Tagore, Bahçıvan

William Shakespeare: