Nobel Edebiyat Ödülü’nü kim kazanacak? | Metin Celâl

Nobel Edebiyat Ödülü hakkında en çok konuşulan ödüllerden. Ödülü kazananlar kadar adaylar hakkında da bol bol konuşulur Dünya’nın her yerinde. Ödül o kadar büyük bir ilgi çeker ki uluslararası bahis şirketleri tıpkı futbol ya da basket maçlarına ya da Olimpiyatlar’a olduğu gibi bu ödül için de bahisler açarlar.

Nobel Edebiyat Ödülü’nün kazananı her yıl Ekim ayında açıklanıyor. Bahisler de eylül ayında kızışıyor, isimler söylenmeye başlanıyor. Bu yıl Nobel Edebiyat Ödülü’nün kazananı 5 Ekim Perşembe, saat 13’te ödül sekreteri Mats Malm tarafından açıklanacakmış.

Ödülü kimin kazanacağı uzun bir süreçten sonra belli oluyor. Önce ülkelerden adaylar isteniyor. Ödüle aday gösterme hakkına sahip olanlar, Akademi üyeleri, üyelik ve amaç bakımından ona benzer akademi ve toplulukların üyeleri, edebiyat ve dil profesörleri, eski Nobel edebiyat ödülleri sahipleri ve yazar örgütlerinin başkanları.

Yılın ödülü sahibine ilişkin yazılı tekliflerin 31 Ocak’a kadar Nobel Komitesi’ne ulaşması gerekiyor. Kendini aday olarak önermek mümkün değil yani Nobel Ödülü’ne başvurulamaz. “Adayım” diye açıklama yapanlar da listede adları varsa eleniyor. Genellikle her yıl yaklaşık 350 teklif geliyor ön eleme için. Türkiye’den de aday gösteren kişi ve kurumlar var.

Bahar aylarında teklifler Nobel Komitesi tarafından inceleniyor ve Nisan ayında Akademi’nin onayına yaklaşık 20 ismin yer aldığı bir ön aday listesi sunuluyor. Akademi’nin yaz tatilinden önce liste genellikle yaklaşık beş isme indiriliyor.

Ekim ayında Akademi seçimini yapıyor. Seçimin geçerli olabilmesi için adayın kullanılan oyların yarısından fazlasını alması gerekiyor. (Nobel Edebiyat Ödülü’ne Türkiye’den kimler aday gösterildi? | Metin Celâl | Edebiyat Haber ).

İsveç Akademisi Nobel Komitesi üyeleri Anders Olsson (başkan), Ellen Mattson, Jesper Svenbro, Anne Swärd ve Per Wästberg. Daimi Sekreter Mats Malm, seçilmiş üye olarak görev yapmakta.

Bahisler açılıyor, yazılar yazılıyor ama Nobel Edebiyat Ödülü’nü kimin kazanacağını tahmin etmek son derece zor. Nobel Edebiyat Ödülü’nü 1953’te siyasi söylevleri ile Winston Churchill kazanmış ve bu işe kendisi bile şaşmış. 2016 yılında ödül şarkıcı-söz yazarı Bob Dylan’a verildi. Adı aday listelerinde geçmemesine, dünya çapında hiç tanınmamasına, siyasi bir konuda adları anılmamasına rağmen ödül kazanan birçok şair ve yazar da var.

Yine de ödülü kimin kazanacağını bazı ipuçlarını değerlendirerek tahmin etmek mümkün. Nobel’in siyasi eğilimlere göre verildiğine inanılır. Özellikle ülkemizde bu inanç çok yaygındır ve Orhan Pamuk’un ödülü kazanmasında Ermeniler hakkında söylediği sözlerin etkili olduğu düşünülür.

Ben bu kadar birebir bir siyasi bağ olduğuna inanmıyorum. Zira ödülün adaylarının belirlenip verilme süresi bir yılı bulduğu için güncel siyasi gelişmelere bakıp listeye aday eklemek pek mümkün görülmüyor. Ama siyasi bir etki olduğunu da düşünüyorum. Tabii bu etki bizim komplo teorilerindeki gibi değil. Örneğin bu yıl Ukraynalı bir yazarın şansının olabileceğini ama Rus bir yazarın pek şanslı olamayacağını düşünüyorum.

Geçen yıl kazanan ülkenin, hatta dilin ertesi yıl kazanması pek rastlanan bir şey değil. 2022’de Fransız yazar Annie Ernaux ödülü kazandığına göre bu yıl hem Fransız yazarların hem de Fransızca yazan yazarların şansı az. Ödül jürisi İngilizce yazanları, özellikle ABD’li yazarları pek sevmiyor ve ödüllendirmiyor. Onlara da pek şans verilmiyor. Oysa Philip Roth’un Nobel almasını isterdim.

Ödül kazanma şansı az olan bir grup da popüler yazarlar. Örneğin Haruki Murakami’nin her yıl adı anılsa da ödül kazanamamasının nedeni jürinin popüler yazarlara uzak durması olabilir. Tabii sürekli Nobel adayı olarak adı anıların da yıllar geçtikçe şansının azaldığını düşünüyorum. O nedenle Nobel deninice adı hemen akla gelen Adonis’e pek şans tanımıyorum.

Yıllardır ödül almayan diller ve ülkelerin ise biraz daha fazla şansı olduğunu söyleyebiliriz. Çoktandır Latin Amerikalı yazarlar ve İspanyolca yazanlar ödül kazanmadığı için Latin Amerikalı ya da İspanyol bir yazarın bu yıl şansı var. Horacio Castellanos Moya, Rodrigo Rey Rosa, Sergio Ramírez, Alfredo Bryce Echenique, Carmen Boullosa, Rodrigo Fresán, César Aira, Héctor Abad Faciolince, Diamela Eltit adları geçiyor. Yaşasaydı Javier Marias güçlü bir olasılıktı. Benim adayım ise António Lobo Antunes.

Asya’dan bir yazarın da şansı olabileceği düşünülüyor. Çinli veya Güney Koreli bir yazar Nobel kazanabilir deniyor. Tabii Hintli bir yazar da sürpriz yapabilir. Duong Thu Huong, Hamid İsmailov, Ko Un adı geçen yazarlardan. Geçen yıl saldırıya uğrayan Salman Rushdie’nin de şansı var ama popülerliği bir engel oluşturabilir.

Tamamen beklenmedik biri de bu yılki ödül sahibi olabilir. Ama bence en önemli şart o yazarın kendi dilinden başka dillere çevrilmiş ve yayınlanmış olması. Çünkü jürinin her dili bilmesi mümkün değil. Öncelik İsveççe ve İngilizce’ye çevrilmiş yazarların olacaktır diye düşünüyorum.

Nobel bahislerinde ve dedikodularda en çok adı geçen yazar Çinli Can Xue. Nobel Edebiyat Ödülü için daha önceki yıllarda da adı geçmiş. 1953 doğumlu yazar çoğunlukla kısa kurgulardan oluşan eserleri ile tanınıyor. İlk romanını 1986’da yayınlamış. Dünya çapında tanınması ise 2013’te yayımlanan “Yeni Milenyumda Aşk” adlı romanı ile olmuş. İşlediği konular ve anlatımı ile öncü ve deneysel bulunuyor. Borges ve Franz Kafka’nın eserleri üzerine eleştiriler de yazmış. Zaten Kafka’ya yakın bulunuyormuş. Eserleri başta İngilizce olmak üzere çeşitli dillere çevrilmiş ama Türkçede okuduğumuzu sanmıyorum.

Adı en çok geçen ikinci yazar Avustralyalı Gerald Murnane. 84 yaşındaki yazar ilk kitabını 1974’te yayınlamış. Yarı otobiyografik eserleri ile tanınmış. 1982’de yayınlanan The Plains ile ün kazanmış. Roman birçok yabancı dile çevrilmiş. Yazar kurgu ile kurgudışı arasında kurduğu ilişki ile tanınıyor. Birçok eseri yayınlanmış üretken bir yazar. Murnane daha önce de Nobel Ödülü’ne aday gösterilmiş.

Güçlü bir aday da Pierre Michon. 1945 doğumlu yazar ilk romanı Küçük Hayatlar ile tanınmış. Eser gerçek bir başyapıt olarak kabul edilmiş. Birçok ödül kazanmış. Romanları ve öyküleri Almanca, Hollandaca, İtalyanca, İspanyolca, Yunanca, Portekizce, Lehçe, Sırpça, Çekçe, Norveçce, Estonca ve İngilizceye çevrilmiş. Tek handikabı geçen yıl bir yurttaşının Nobel’i kazanmış olması.

Ödül kazanma sırası geldiği düşünülen ülkelerden biri de Norveç. Norveç deyince bizim aklımıza Dag Solstad gelse de onun popülerlik engeline takılacağı düşünülüyor. Adı en çok geçen Norveçli aday ise Jon Fosse. 1959 doğumlu yazarın eserlerini Türkçe’de okumuştuk. Fosse 1983 yılında yayınlanan “Raudt, Svart” adlı romanıyla çıkış yapmış. Romanlar, kısa öyküler, şiirler, çocuk kitapları, denemeler ve oyunlar yazmış. Eserleri kırktan fazla dile çevrilmiş. Birçok uluslararası ödül kazanmış. Dünyanın en büyük çağdaş oyun yazarlarından biri olarak kabul ediliyormuş.

Bahis sitelerinde adları listelere giren yazarlar şöyle:

Can Xue

Jon Fosse

Gerald Murnane

Anne Carson

Ljudmila Ulitskaja

Mircea Cartarescu

Ngugi Wa Thiong O

Thomas Pynchon

César Aira

Haruki Muakami

Michel Houellebecq