Hoş sohbet bir kitap detektifinin keşifleri | Metin Celâl

M. Şeref Özsoy’u Orhan Veli tutkusu ile tanıdım. 2000 yılında Beyoğlu’nda Orhan Veli Şiir Evi’ni ve orhanveli.net internet sitesini açmıştı. “Kanık’sadığım Biri Orhan Veli”, “Kılavuzu Şair Olanın” ve “Erol Güney’in Ke(n)dişi” (Haluk Oral ile birlikte) adlı üç kitabı var. Milliyet Sanat, Adam Sanat, Varlık, Yasakmeyve, Aksak Kurbağa, Öküz, Kitap-lık gibi pek çok dergide Türk edebiyatçılarının hayatları üzerine denemeler yazdı. Aynı zamanda iyi bir sahaftır. Çok geniş bir imzalı ve nadir kitap koleksiyonu olduğunu tahmin ediyorum.

M. Şeref Özsoy sahaflığını araştırmaları için de kullanır. Sabırla kitapların izini sürer. Bu iz sürmeler sadece kitapları fiziki olarak bulmak, temin etmek değil, onların nasıl yazıldıklarını, kitaplaştıklarını da öğrenmek şeklindedir. Çünkü her kitabın bir serüveni vardır. Bu serüven ilk sözcükleri yazıldığı andan başlar kitaplaşıp yayınlanmasıyla ya da yayınlanamaması ile sürer ve dosya ya da kitap olarak kaldığı müddetçe devam eder.

M. Şeref Özsoy bilgiyi kendine saklamaz, paylaşmayı sever. Sahaf dükkanına uğrarsanız yeri geldiğinde kitapların öykülerini de tatlı dille anlatır. 2012’de Roni Margulies’in önerisi ile bu öyküleri “Kitap Hikâyeleri” üst başlığı ile dergilerde yayınlamaya başlamış. Şimdi bu yazılar aynı adla kitaplaştı.

Kitap Hikâyeleri’nin ilk yazısının başlığı “Yanan Kütüphaneden Doğan Kitap”. 1900 doğumlu Nurettin Sevin tam bir tiyatro adamıymış. İngiltere’de Bath Tiyatro Okulu’nda tiyatro öğrenimi görmüş. Türkiye’ye dönünce İngilizce öğretmenliğinin yanı sıra Ankara Devlet Konservatuvarı’nda dekor ve kostüm tarihi, fonetik ve diksiyon dersleri vermiş. Oyunlar yazmış, çevirmiş. Çeşitli dergi ve gazetelerde yazdığı tiyatro eleştirileri ve incelemeleri ile tanınmış. Çok geniş bir kütüphanesi varmış ve Rumelihisar’ındaki evinde çıkan yangında kitapları yanmış. Yangından tavan arasında kalan iki paket kitap kurtarılabilmiş. Bunlardan birinden de el yazması bir dosya çıkmış. Bu Turgenyev’in “El Kapısında” adlı oyununun çevirisiymiş. Çevirmen de Orhan Veli’ymiş. 1949’da Devlet Tiyatroları’nın başında olan Muhsin Ertuğrul bu piyesi çevirmesini Orhan Veli’den özel olarak istemiş. Yangından kurtarılan çeviri 45 sene sonra kitaplamış. M. Şeref Özsoy bu çevirinin öyküsünün izini sürmüş, hangi ellerden geçtiğini, nasıl yayınlandığını bulmuş. Sonra da bunun öyküsünü tatlı dille, sanki sohbet ediyormuş gibi anlatmış. İz sürme kısmında şüpheci bir dedektif, anlatma kısmında hoş sohbet bir yazar.

Hoş sohbetin en önemli özelliği de lafı uzatmamaktır. Sohbetin tadı da konudan konuya ustaca geçerek dinleyeni sıkmamaktır. Tabii ki yazıda bunu sağlamak daha güç bir iş. M. Şeref Özsoy anlatmaya kitabın en büyük düşmanının ateş olduğunu söyleyerek başlıyor. “Kitap yakmak” deyince de aklımıza Ray Bradbury’nin Fahrenheit 451 adlı eseri geliyor. Nazilerin kitap yakması, İskenderiye Kütüphanesi’nin yakılma öyküleri derken sözü Nurettin Sevin’in yanan kütüphanesine getiriyor. Oradan Muhsin Ertuğrul’un Orhan Veli’yi “Büyük Şair” diye nitelediği nota, notu yazdığı kişiye Adnan Veli’ye geçiyoruz ve sohbet çevirinin kitap olarak yayınlanmasına kadar geliyor.

Kitap yakma konusu ilginç. Çeşitli vesilelerle kitaplar yakılıyor, yok ediliyor. Bu iş bizzat yazarları tarafından da gerçekleştirilebiliyor. “Sait Faik’in hangi kitabını kim yaktı? Aziz Nesin’in 1495 tane kitabını imha etmesinin sebebi neydi?” sorularının da peşine düşmüş M. Şeref Özsoy. Bunların öykülerini de kitapta bulacaksınız.

Tabii sırf kitap yakmaktan, yok etmekten söz etmiyor M. Şeref Özsoy. Daha birçok konunun izini sürüyor ve eğlenceli öykülerini anlatıyor. İzini sürdüğü sorulardan bazıları şöyle; Nazım Hikmet 835 Satır’ın ilk baskısının neden ilk sayfasını değil de son sayfasını imzaladı?

Oktay Rifat Yaşayıp Ölmek Aşk ve Avarelik Üzerine Şiirler kitabının neden iki tane ilk baskısı vardır?

Sait Faik romanının adını neden değiştirdi?

Türk yayıncılar telif eserler basmak istemeyince Türk yazarlar kitaplarını nasıl yayınlattı?

Dağlarca ilk şiir kitabını nasıl ve neden yayınlattı?

Sabahattin Ali kitapta boş sayfa kalmasın diye ne yaptı? Bu yüzden başına neler geldi?

Rıfat Ilgaz mizah öykülerine neden adını koymak istemiyordu?

Ülkü Tamer’in kendisinin bile anımsamadığı ilk kitabı neydi?

Leyla Erbil Selim İleri’ye neden küstü ve yıllarca konuşmadı?

Ali Emiri Efendi korsan yayıncı mıydı?

Salâh Birsel’in yayına hazır kitabı nasıl çalındı?

M. Şeref Özsoy’un “Kitap Hikâyeleri” bir kitap dedektifinin birbirinden ilginç bilgilerle kaleme aldığı denemeleri olarak öncelikle kitap meraklılarına, koleksiyonerlerine hitap ediyor kuşkusuz. Çünkü onların böyle öykülere merakı çoktur. Ama bu hoş sohbet denemeler edebiyatseverlerce keyifle okunacak, sevdikleri, bildikleri yazarlar ve eserleri hakkında birçok bilgi edineceklerdir. Tavsiye ediyorum.