Barthes’in Camera Lucida’sı görme mirası (alışkanlıklar, kanıksananlar) diye bir kavramın da olduğunu fark ettiriyor okuyucuya. Tavsiyesi daha dikkatli bakmak değil sadece. İlk olarak görme mirasını reddetmek ve buna göre gördüğünü daha dikkatli düşünmek.

Gördüğümüz çoğu şeye tepkimiz “ortalama duygularla” olur. Hafif ve geçicidirler. Kısa süreli heveslerdir. İlgiyi hak edecek kadar “görme”nin üzerine düşündürmezler. Bir cafede kahve içerken gözünüz televizyona takılır. Bir evden cesetler çıkmaktadır. Alt yazıda topyekûn bir ailenin soba zehirlenmesi ile öldüğünü okursunuz. “Yıl olmuş 2014” dersiniz, insanlar hala soba zehirlenmesi ile ölüyor. Akan görüntülerde ceset torbasından çıkmış bir ele takılır gözünüz. Bu detay size, o insanın artık yaşamadığını düşündürür. Gördüğünüz el, tanıdık ölüm olgusunu delip geçer. Görüntü dokunmuştur size. (Mecaz anlamı ve ilk anlamı ile birlikte “dokunmak”) İsimlendiremediğimiz bir etkidir bu.

Roland Barthes, Camera Lucıda’da fotoğraflara olan ilgisi için kullanmak istediği iki öğeden bahseder. Bunlardan biri bu ortalama duyguları ifade etmek için önerdiği Latince bir sözcüktür: Studium. “Studium tam anlamıyla kaygısız tutkunun, değişken ilginin, tutarsız adın o geniş alanıdır: severim/sevmem. Studium âşık olma düzeyinde değil, hoşlanma düzeyindedir; yarım bir tutku, yarım bir istek harekete geçirir; “idare eder” bulduğumuz insanlara, eğlencelere, kitaplara ya da giysilere karşı duyduğumuz gibi belirsiz, kaypak ve sorumsuz bir ilgidir.”

İkinci öğe ise studium’u kırar (ya da deler). “Bu öğe sahneden yükselir, bir ok gibi dışarı fırlar ve bana saplanır” der Barthes. “Bu yarayı, bu diken batmasını, sivri uçlu bir aletle yapılan bu izi” anlatan gene bir Latince sözcüktür: Punctum. Isırık, benek, kesik, küçük delik anlamına da gelen punctum, fotoğrafın gören üzerindeki kazası, etki noktasıdır. Dikkatinizi çeken ayrıntısıdır.

1863’te George W. Wilson, Kraliçe Viktorya’yı fotoğraflar. Kraliçe ata binmiş ve bütün eteği atın üzerini örtmüştür. (Virginia Woolf, fotoğraf için “Kraliçe Viktorya, tümüyle estetik dışı” diye yazar.) Barthes’e göre fotoğrafın tarihi yanı, fotoğrafın studium’udur. Kraliçe’nin atının dizginini tutan İskoç etekli uşak ise fotoğrafın punctum’udur. Bu İskoçyalı’nın toplumsal statüsünü bilmesek de (“uşak mı, sarayın özel hizmetçisi mi?”) gördüğümüz fotoğraf Viktorya dönemi hakkında bildiklerimizle örtüşür. Fotoğrafın esas öznesi olmadığı halde gözümüz İskoç etekli adama takılmıştır.

Sağdaki fotoğraf İzmir Tersanesi’nde havuzda bakıma alınan Türk Deniz Kuvvetleri’ne ait TCG Değirmendere römorkörü ile ilgili bir habere ait. Römorku iki taraftan destekleyen takarya (besleme takozları) kırılınca gemi yukarda gördüğünüz gibi alabora oldu. Bu çok basit çok budala kazada 10 kişi öldü, 17 kişi yaralandı.

Gördüğünüz geminin hikâyesini öğrendikten sonra fotoğrafa bir kez daha bakın. “İsimlendirebildiğim bir şey beni gerçek anlamıyla delemez. İsimlendirememe özrü rahatsızlığın iyi bir belirtisidir” diyor Barthes. Çoğu gelişmiş ülke vatandaşı bu fotoğrafın hikâyesi karşısında afallayacak, isimlendirememe özrünü yaşayacaktır. “Bu işte bir tuhaflık var” hissiyatı diyebiliriz buna. Herhangi bir Türkiyeli vatandaş için bu fotoğrafın şaşırtıcı bir yanı yok. Fotoğrafın hikâyesini bilmeniz de o kadar önemli değil. Bu fotoğrafın punctum’u orada gözüken Türk bayrağı.

Barthes’in Camera Lucida’sı görme mirası (alışkanlıklar, kanıksananlar) diye bir kavramın da olduğunu fark ettiriyor okuyucuya. Tavsiyesi daha dikkatli bakmak değil sadece. İlk olarak görme mirasını reddetmek ve buna göre gördüğünü daha dikkatli düşünmek.

*Haber fotoğrafı sondevir.com adresinden alınmıştır.

Filiz Gazi – edebiyathaber.net (6 Ocak 2014)