Mertol Tulum’un hazırladığı 2 ciltlik “Alıntılar Sözlüğü” Ketebe Yayınları etiketiyle yayımlandı.

Tanıtım bülteninden

Osmanlı Türkçesi metinleri üzerindeki çalışmalarda karşılaşılan en büyük güçlük bu metinlerdeki bilgi ve kültür değerlerini taşıyan dil birimlerinin doğru tanımlanıp aydınlatılması meselesidir.

Kelimeler bilgi yüklerinin kapları, anlam aktarıcı dil birimleridirler. Dilin gramer biçimleri gibi bu birimler de zaman içinde değişmeye uğrarlar. Bu değişme birkaç yönde görülür. Dilin kendi kelimelerinde en yaygın olarak görülen değişme, anlam yükünün nitelik ve nicelik yönlerinden değişmesidir.

Başka bir değişme yönü bir anlam ekseninde buluşan birden çok kelimeden kimilerinin kullanım alanını boşaltması-dır. Bu gelişme daha çok alıntı kelimeler için söz konusu olmakta, ortak dile inerek geniş bir kullanım alanına yerle-şenler yanında edebiyat dili gibi sınırları daha dar bir alanda yer bulmuş, alıntı dediğimiz yabancı kaynaklı çok sayıda kelime düşmektedir. Bu, dilin kendiliğinden yapageldiği bir seçme ve ayıklama işlemidir.

Bu sözlük dilimizin XIV-XIX. yüzyılları içine alan Osmanlı Türkçesi döneminde Arapça ve Farsça’dan alınmış keli-melerin bugün de yaşayanlar ile birlikte izi metinlerde kalmış olanlarından yapılmış bir derlemedir.

Bu derlemede yer verilen 25.000 kadar kelime bir eski metni okuyucusunun sık sık karşılaşacağı kelimelerden seçil-miştir.
Bu sözlüğün en önemli yanı tanımların ve karşılıkların yaşayan dilin kelimeleriyle verilmiş olmasıdır. Bu da eski metinleri anlamak ve anlamlandırmak için başvurulan birçok eski sözlükte bulunmayan bir niteliktir.

Öte yandan bu sözlükte alıntıların Türkçe’de belli başlı kullanım yerleri, alanları ve sınırları gösterilmiş, özellikle fiil adlarının dilimizin ana yardımcı ve yarı yardımcı fiilleriyle yaptığı birleşiklerle deyim nitelikli ve mecaz anlamlı söz birliklerine geniş yer verilmiştir.

Başka bir önemli konu, bu sözlükte Arapça ve Farsça’dan alınma gramer üyeleri üzerine yapılan örnekli açıklamalardır.

Yazar hakkında

1941 yılında Balıkesir’in Ayvalık ilçesinde doğdu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü (1964) mezunu. Bitirdiği bölüme Yeni Türk Dili asistanı olarak girdi. 1968’de Sinan Paşa’nın Tazarru’nâmesi ve Dil Hususiyetleri adlı çalışmasıyla doktorasını tamamladı. Aynı kürsüde profesörlüğe yükseldi. Türkiyat Enstitüsü müdürlüğünü yaptı. Eski Anadolu Türkçesi alanındaki çalışmalarıyla tanındı. ESERLERİ: Tazarru’nâme (Sinan Paşa’dan, 1971), Nev’î Divanı (Ali Tanyer ile, 1977), Tursun Beg Tarih-i Ebu’l-Feth (1978), Dil Tartışmalarında Gerçekler (Hasan Eren’le birlikte, 1991).” 

edebiyathaber.net (25 Temmuz 2023)