Kurgusu, içeriği, sonuna eklenen notlar, kaynakça ve nesnel yaklaşımıyla alanında bir başyapıt olan Kod Adı Çiçero; öncelikle tarih, casusluk tarihi, polisiye edebiyat okur ve yazarlarına hitap ediyor.
Richard Wires’ın casusluk tarihi başyapıtlarından “Kod Adı Çiçero, İkinci Dünya Savaşı’nın En İlginç Casusluk Vakası” Say Yayınları etiketi ve Ali Nalbant’ın nitelikli çevirisiyle okurla buluştu. Eğitimini Avrupa tarihi ve hukuku alanında tamamlayan Ball State University Tarih Emeritus profesörü Wires’ın başlıca çalışma alanlarını erken casusluk yazını ve tarihi casusluk olayları oluşturuyor.
I.Dünya Savaşı döneminde gerçekleşen casusluk olayları ile ilgili literatürde “Çiçero” operasyonu olarak bilinen olay, çeşitli nedenlerle popülerlik kazanmıştır. Türkiye, savaş sırasında tarafsız kalmıştır. Ancak İngiliz büyükelçisinin uşağı olarak çalışan Arnavut asıllı Elyasa Bazna, İngilizlerden nefret eder ve aşırı hırslıdır, 1943-1944 kışında dört aydan fazla bir süre gizli yazışma kâğıtlarının fotoğraflarını çeker. Tabedilmemiş filmleri Alman büyükelçiliğindeki istihbarat görevlisine satar. Casusluk operasyonu, Nazi liderlerinin Müttefiklerin kıtaya nerede ve ne zaman saldıracaklarını merak ettikleri bir dönemde meydana gelir. Naziler, İngiltere’nin eğer Türkiye’den destek alabilirse Ege’de ve Balkanlar’da bir taarruz planladığını öğrenmiştir. Bu kritik eşikte casusun fotoğraflarını ele geçirmek Berlin’e gerekli düzenlemeleri yapmada fırsat tanır. Ancak Alman üst düzey parti görevlileri, bakanlıklar ve istihbarat görevlileri arasında bitmek bilmez çatışma ve anlaşmazlıklar, kısır rekabetler belgelerin iyi biçimde değerlendirilmesine engel olur. 1,2 milyon dolarla tarihin en yüksek ücretini alan casus, yakalanmaktan kurtulur ama bir süre sonra elindeki banknotların sahte olduğunu anlar.
Tutarlı bulgular, sağlam bir kurgu, mevcut bilgilerin kesin bir sonuç çıkarmaya izin vermediği alanları açıkça göstermek bu kitabın en dikkate değer yönü.
“Kod Adı Çiçero” kapsamı ve derinliğiyle bu vakanın istihbarat biliminin esaslarını oluşturan belgelerinden hareketle şimdiye kadarki en nesnel araştırmayı sunuyor. Wires; saptırmalar, tuhaflıklar, yanlış anlamalar, eksik ve gerçek dışı bilgiler, karanlıkta kalan yönler dahil olmak üzere bu sıra dışı olayla ilgili çelişkili görüşleri tarihsel bağlamına yerleştirmeyi başarıyor. Eksiklik ve tutarsızlıklar, yoruma renk katan çeşitli iddiaların yarattığı zorluklar da yazarın vakayla ilgili yeniden kurgusunda dikkatli biçimde ele anlıyor. Rapor ve tanıklardan hareketle karşıt tezler sınanıyor. Her türlü kanıtın derinlikli analizini ve sağlam bir incelemesini yapmayı ihmal etmiyor yazar, temel noktaları tartışıyor, yan noktaları eklerde belirtiyor. Vakayla ilgili kitap ve filmlerin eleştirisi yapılıyor, özellikle 1952 yapımı Beş Parmak filminin.
Casusların ve istihbarat teşkilatlarının faaliyetleri, yapısı gereği devlet sırrı olarak saklanır. Bu durumda hatalar gizlenir; bu yüzden varsayımlar, söylentiler, komplo teorilerine davet çıkar. Richard Wires, bütün eksiklerine karşılık Çiçero vakası için kapsamlı bir kaynak taraması yapmış; bazı belgeler kayıp, güvenlik açığını ele alan raporlar hâlâ gizli. Ancak Alman ve İngiliz elçilikleri arası yazışmalar açık, tarafların zıtlık ve karşılaştığı zorluklar bu belgelerde açıkça görünüyor. Film analizleri, anılar ve tabi ki casus Bazna’nın otobiyografisi farklı perspektifler için değerli. Tanıklar da yeni kurguyu oluşturma da katkı sağlamış yazara. Nazilerin hırslı casusa ödedikleri sahte paralar için ürettikleri gizli proje gibi bileşenlere dair nesnel bilgiler uygun yerlerde akışa dahil edilmiş.
“Mevcut kanıtları toplamak, vakayla ilgili anlaşmazlığa ve ihtilafa yol açan önemli konularda kapsamlı bir anlatının akışını saptamak ve geçmişteki bazı çatışmalara son verirken arta kalan sorulara inandırıcı sonuçlar sunmaktır,” elimizdeki çalışmanın temel amacı.
İkinci Dünya Savaşı’nın en ilginç casusluk olayını kapsamlı biçimde sunmak ve tartışmak, okurun hem olayın geliştiği uluslararası bağlamı hem de bu bağlamı etkileyen arka plandaki gelişmeleri anlamasını sağlamak için özel bir çabayla kurgulanmış, derinlikli bir araştırmanın ürünü “Kod Adı Çiçero”. Bu vakada her zaman belirsizlikler, kuşkular kalacaktır. Genel bir uzlaşı olsa bile sansasyonelleştirme sürecek, alternatif açıklamalar olacaktır. Yeni filmler yapılacak, yeni romanlar yazılacaktır. Ancak temel hikâye her zaman daha fazlasını içerir.
Kod adı Çiçero, casusluk tarihiyle ilgili her türlü bilimsel çalışma için en temel başvuru kitaplarından biri olmayı fazlasıyla hak ediyor.
Kod Adı Çiçero, İkinci Dünya Savaşı’nın En İlginç Casusluk Vakası, Richard Wires, İngilizceden Çeviren: Ali Nalbant, Say Yayınları, 1. Baskı: 2020, 376 s.
edebiyathaber.net (23 Nisan 2020)
