Bilindiği gibi bazı filozof, yazar ve şairlerle ilgili sözlükler yayınlanmış, bunlardan bir kısmı da Türkçe’ye çevrilmiştir. Özellikle bu gibi kişilerin nasıl okunması, nasıl anlaşılması konularında çok nadir kitaplar hazırlananlar arasında Levinas, Foucault, Leibniz, Spinoza, Rousseau, Descartes, Şekspir ve benzerleri olduğu gibi Derrida da vardır.
Ezra Pound “kişi, bir yazarı anlamak istiyorsa, onun en basit sözlerini anlayabilecek durumda olmalıdır” der. Kaldı ki Derrida’nın terimleri hiç de basit değil, hatta bazı yazarların da kabullendiği ve Derrida Biyografilerinde belirtildiği gibi karmaşıktır. Daha önce yazılarımda da işaret ettiğim gibi Derrida’nın kendine özgü zengin terminolojinin bulunmasından dolayı okuyucuların bunların ne anlama geldiğini anlamada zorluk çekmelerini azaltmak amacıyla böyle bir sözlüğe/sözlüklere ihtiyaç duyulmuş. Charles Ramond tarafından hazırlanan Derrida Sözlüğünü (Say Y. 2011) Ümit Edeş Türkçe’ye kazandırmış ve Niall Lucy tarafından hazırlanan aynı adı taşıyan bir başka sözlüğü de (BilgeSu Y. 2012) Sabri Gürses Türkçe’ye çevirmiştir.
Derrida 20. yüzyılın en etkileyici ve tartışmalı düşünürlerinden biri olarak kabul edilmiştir. Onun çalışmaları, postmodernizm, deconstruction (yapısöküm), felsefi yazının eleştirisi ve dilin doğası gibi daha birçok konuyu yeniden düşünmeye yönlendirmiştir. Derrida’nın düşünceleri, felsefe, edebiyat, sosyoloji ve kültürel eleştiri gibi birçok alanda büyük etki yaratmıştır. Bunun için Derrida’nın kullandığı veya bazen aslından farklı anlamlara gelecek şekilde açıkladığı kavramları anlamak için sözlüğe ihtiyaç duyulmuştur.
Derrida okurları bilir ki O felsefeden edebiyata müzikten mimariye psikolojiden, politikadan kültürel yapılara kadar entelektüel dünyanın içinde birçok tartışmayı da birlikte getirmiştir. Bu tartışmalarda, fikirlerinde hep ufuk açıcı bir rol oynamıştır. Onun adı anıldığında öncelikle metin okuma yöntemi olarak da açıklanabilen, farklı açıklamalar da getirilen yapısöküm ( dekonstrüksiyon ) kavramı akla gelir.
Niçin “Derrida Sözlüğü?” diye bir soru düşüncemizden geçebilir. Sonra da hemen ardından cevap olabilecek şu sorular da sıralanabilir: 20.yüzyıl dil felsefesinin önemli filozoflarından biri olmasından dolayı mı? Batı Metafiziğini hedef alan eleştirel bir düşünce izlemesinden dolayı mı? Yoksa geleneksel dil felsefesine getirdiği eleştirilerden dolayı mı adına bir sözlük hazırlanması ihtiyacı doğmuştur? Belki de Derrida Sözlüğü hazırlanmasında bu işaret edilenlerin her birinin az da olsa bir payı olduğu söylenebilir. Ancak yapılan araştırmalar ve incelemeler göstermiştir ki Derrida Sözlüğü hazırlanmasına sebep olan doğrudan Derrida’nın özgün bir düşünür olmasından kaynaklanır. Çünkü miras alınan kavramları dönüştürüp kullanan, birbiriyle biçimsel olarak benzeşen sözcüklerle oynayarak, yeni bir sözcük meydana getiren, varlık ile dil felsefesi bağlamında önerdiği yeni kavramların yanında çok sayıda kavram icat eden, bunlarla düşünen bir filozoftur. Derrida’nın kullandığı kavramların, hemen her yazısında değiştiğinin işaret edilmesi de onun adına bir sözlük hazırlanması ihtiyacını ortaya çıkardığı da söylenebilir. Ayrıca kelimeler ve kavramların kesinlik belirttikleri ölçüde şüphe uyandırmaları gerektiğini ifade eden bir düşünürü daha doğru anlamak için elbette onun terimlere yüklediği anlamları da bilmek gerekiyor.
Derrida Sözlüğünü hazırlayan Charles Ramond, Derrida’nın kullandığı, yarattığı ya da analiz ettiği terimlerin mümkün olduğunca geniş bir dökümü gerektiği için bu kitabı yazdığını ifade ediyor. Sonra da önsözünde şu açıklamayı yapıyor: “Bu sözlükte, yerleri saptanmış ve kısaca açıklanmış halde Derrida tarafından kullanılan “belirsiz” ya da “bileşik” sözcüklerin hemen hepsi (2001 sonbaharına kadar) ve ayrıca Derrida’nın jestinin mantığını ve tutarlılığını açık biçimde yerine oturtmayı amaçlayan daha çok geliştirilmiş belli sayıda başlık (“yapıbozum”, “yinelenebilirlik” vs.) yer alacaktır.”
Niall Lucy’nin sözlüğünün başında “Çevirmenin Ek Maddesi” başlığı ile yazılan metinde sözlükle ilgili önemli açıklamalar yapılmış. Hatta bazı sözcüklerin çevirisinde çevirmenin “İngilizce çevirilerde kullanılan söz ve kavramların Fransızca asıllarını bulmaya, bazen Almanca kökenlerini bulmaya “çalıştığını işaret etmesi bu sözlüğün önemini daha da artırmaktadır. Yine de bu sözlüğün bir tanımlar kitabı olmadığı açıklama gereği duyulmuştur. Çünkü yazar amacının Derrida’nın temel düşünce ve savlarından bir kısmı için bir dizi taslak ve yorum sunmak olduğunu, sabit bir tanımlar kümesi yapmak olmadığını da vurgulanmıştır.
Adı geçen her iki sözlükte benzer maddeler karşılaştırılarak okunursa daha yararlı, anlaşılır ve açıklayıcı olacağı söylenebilir. Bu sözlükler Derrida okumaları yapacak olanlara, onun fikirlerinin derin sularına dalmalarına, özellikle Derrida’nın terminolojisini onun ifade ettiği anlama yakın kavramada yardımcı ve aydınlatıcı olacaktır.
Yazının başlarında da ifade edildiği gibi Derrida’nın çalışmalarını incelemek, çoğu zaman kendine özgü terminolojisi ve yaklaşımı nedeniyle zorlayıcı olabilir. Bunun için “Derrida Sözlükleri,” Derrida’nın çalışmaları ve düşünceleri hakkında kapsamlı bir kaynak oluşturan bir tür başvuru kitaplarıdır. Her iki sözlük de, Derrida’nın temel terimleri, kavramları ve felsefi yaklaşımları hakkında kısaca bilgi vermiştir. Onun karmaşık, etkileyici ve derin düşüncelerini daha iyi anlamaya çalışmak isteyenler için bu sözlükler önemli iki kaynaktır.
edebiyathaber.net (4 Ekim 2023)
