48. Kütüphane Haftası etkinlikleri bağlamında İstanbul Bilgi Üniversitesi Kütüphanesi de “HerYönüyle E–kitap” başlıklı bir konferans düzenledi. Konuşmacılardan biri de bendim ve burada konuşma notlarımdan bazılarını paylaşmak istedim.

E-kitap yüzlerce yıllık bir biçim ve içerik birleşikliğinin sonuna işaret ediyor. Bildiğimiz anlamıyla kitabın formatı e-kitapla birlikte ortadan büyük ölçüde kalkıyor.

İlk aşamada, yani şu anda en çok yaşanan durum içeriğin yeni formata- dijitale- aktarılması. İçerik bağlamında köklü bir dönüşüm yok. Hala kitabı aynı içerikle hayal ediyoruz ama dijitalleşmeyle- biçimsel dönüşümle birlikte kitabı hayal etme biçimimiz de değişebilir. Lineerlikten daha non-lineer ve daha metin dışı -multimedyatik- içerikler gündeme gelecektir yakın zamanda.

Bu arada dijitalleşmenin de daha başındayız. E-kitap formatlarının en ilkel biçimlerinde bile çok da uzlaşma yok, PDF’den Mobi’ye kadar farklı dosya türleri karşımıza çıkıyor ama ortalama e-kitap okuyucusu için bu büyük bir engel değil. Calibre gibi yazılımlar sayesinde dosyalar birbirine dönüştürülebiliyor. Gözü daha az yoran e-mürekkebin standart haline gelmesiyle büyük bir atılım içinde olan e-kitap okuyucularında da bir çoğalma ve daha ergonomik olma hali var. Yine de son tahlilde standartlaşmadan bahsetmek için daha çok erken…

Bu arada geleneksel haliyle kitap da evrim geçiriyor. Basılı olma hali hakim biçim olma halini kaybettikçe basılan kitapların daha deneyimsel ve innovatif olması gündemde. En azından kabartmalı ve özenilmiş kitap kapaklarıyla bunu ilk elden görebiliyoruz ama daha önce marjinal durumda olan deneyimsellik bundan sonra norma dönüşebilir (Bu bağlamda güzel bir inceleme için bakınız: N. Katherine Hayles: Writing Machines)

Tabi bu dönüşümde kitapla okuyucunun da ilişkisi dönüşüme uğrayacak. Kitabı varolan biçimiyle beraber düşünmek o kadar derinlere işlemiş ki “okurken kitabın sayfalarını çevirmeliyim” ya da “istediğim gibi altını çizmeliyim” gibi arzular e-kitap yayılımını azaltacak derin pratiklerdir hayatımızda. Oysa bir kitap okuyucusu aslında neyin peşindedir? İçeriğin ise ve bunu ergonomik bir şekilde yapabilecekse bu tip pratikler daha çok biçimselle kurulmuş ilişkiler değil midir?

Öte yandan e-kitap beraber başka soruları da getiriyor. Özellikle yayıncı, dağıtımcı gibi aktörler bu süreçte nasıl bir rol oynacak? Gözlemlediğim kadarıyla yayıncılar da müzik ve sinema endüstrisini takip ederek ilk tepkilerini çoğunlukla süreci inkar ederek ya da sürece engel olmaya çalışarak gösterdiler. Yeni iş modelleri kurmak yerine varolan üzerinden okuyucu kısıtlamaya çalıştılar. Bunun çok da gideceğini sanmıyorum. İdeefixe’in Tübitak ile beraber başlattığı e-kitap projesi arzulandığı kadar hızlı gitmese de bazı yayıncılar akıntıya kürek çekiyorlar ama yenilgi kaçınılmaz (!)

Son olarak da akademik cepheye değinmek isterim. Yurtdışında özellikle ABD’de akademik kaynaklara açık erişim isteyen akademisyenlerin sayısı fazla. Akademisyenlerin geliri araştırma fonlarından ya da üniversiteden olduğundan ürettikleri eserlerden gelir elde etmekten çok onların okunmalarını istiyorlar. Ama tabi araya akademik yayıncılar giriyor (bu konuda güzel bir tartışma için bkz: Anthropology of/in Circulation: The Future of Open Access and Scholarly Societies) Tabi akademik cephede yalnızca iş modeli meselesi değil akademik değerlendirme meselesi de önemli. Yerleşik bir yayın hiyerarşisini e-kitap ve e-kaynaklar sarsabilecek potansiyele sahip. Burada da ilk etapta verilen tepki diğer sektörlerden farklı değil. Türkiye’de istisnalar dışında çevrimiçi akademik yayınlar değerlendirme kategorisine henüz girmiyor…

Bu arada bahsettiğim kitap panelinde üniversite kütüphanesinin artık öğrencilere e-kitap okuyucu ödünç verdiğini öğrendim. Kendilerini tebrik etmek istiyorum.

Türkiye siber aleminden haberler

* Markafoni kurucusu Sina Afra ile uzun bir görüşme Bloomberg sitesinde (İngilizce)

* Web kültürü programı Sosyalkafa yeni gönüllüler arıyor. Başvuru formu burada.

* İstanbul Bilgi Üniversitesi ve İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü ortaklığı ile yürütülen ve Avrupa Komisyonu tarafından desteklenen “Dijital Avrupa Birliği: Lise ve İlköğretim Öğrencileri için Türkçe e-kitap” adlı projenin basın toplantısı İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde gerçekleştirildi. Toplantı ayrıntıları burada.

* Yeditepe Üniversitesi Halkla İlişkiler ve Tanıtım Kulübü’nün düzenlediği Sosyal Medya Zirvesi’nin Twitter’daki yansımalarını toplu halde burada ve burada görebilirsiniz.

Erkan Saka – t24.com.tr (21 Nisan 2012)