2015 yılında Ayrıntı Yayınları tarafından yayımlanan, Northrop Frye’ın “Eleştirinin Anatomisi” adlı kitabı, türünün en önemli yapıtlarından.
Bu eser, Frye’ın kendi deyimiyle, “edebi eleştirinin kapsamı, kuramı, prensipleri ve tekniklerine toplu bir bakış sağlama olasılığı üzerine, sözcüğün tam anlamıyla bir deney ya da tamamlanmamış bir girişim.”
Özellikle eleştirmenlerin ve edebiyat öğrencilerinin “uygulamalı bir fayda” sağlamalarını hedefleyerek kaleme aldığı bu dört büyük denemesinde Frye edebiyat eleştirisinin sadece edebiyatla kısıtlı düşünülemeyeceğini ortaya koyuyor.
Frye, edebiyat eleştirisini “Yaratma ve bilgi, sanat ve bilim, mit ve kavram arasındaki kopmuş ilişkileri yeniden üreten bir faaliyet” olarak görüyor. Kitabın, “Dört Deneme”yi kavrayan ve düşünsel bağlamına yerleştiren önsöz ve sonuç bölümleri, Frye’ın bu anlayışını tüm derinliğiyle ortaya koyuyor.
Eleştirinin Anatomisi, edebiyat uzamının tüm sakinlerine, özellikle de Türkiye’deki edebiyat eleştirisi çalışmalarına ilham verecek bir armağan olarak görülebilir.
“Frye, dâhi olup olmadığı meselesini bir yana bırakırsak, beni etkilemeyi sürdürüyor.
Frye’ın, Sanatın Büyük Şifresi’ni kırmak için sonsuz bir zamana sahipmişçesine yazdığını gördüğümde, istemeyerek de olsa duygulanıyorum.
Âlimler, Frye’ın yazdığı sayfalarda, yalnızlıklarını hafifleten faydalı nasihatler ve emsaller bulacaklardır.”
Harold Bloom
“Eleştirinin Anatomisi dünya eleştiri tarihinin ‘klasik’lerinden biridir. Frye’ın bu kitabında kurduğu ya da kurmaya çalıştığı sistematiği benimsemeseniz dahi, kitap birçok şey düşündürecek, zihin açacak, kısacası, edebiyata bakışınızı zenginleştirecektir.”
Murat Belge
Herman Northrop Frye (1912-1991): Kanadalı edebiyat eleştirmeni, akademisyen, editör. Eğitimini Toronto Üniversitesi’ne bağlı Victoria College’da ve Oxford’daki Metron College’da tamamladı. Edebiyat teorisine yaptığı dahiyane katkılarla, yaşadığı yüzyılın öncü edebiyat teorisyenlerinden biri olmuş, birçok üniversiteden fahri doktora unvanı almıştır.Ölümüne dek üniversitelerle bağını koparmamıştır. İlk eseri Fearful Symmetry’de [Korkunç Simetri] (1947) William Blake’in kasıtlı olarak Milton ve İncil’in sembolizmine dayanan düzenli bir örüntü kullandığını gösterdi. Daha sonra bu düşünceyi tüm edebiyatı içine alacak şekilde genişleterek, Eleştirinin Anatomisi [Anatomy of Criticism] (1957) isimli eserini yazdı. Bu eserde de tekrar eden arketiplerin, sembolizmin, retoriğin izini sürerek, bir sözel evren tasarımını, bu evrenin işleyiş prensiplerini ve bir anlamda da kiplerin, biçimlerin gramerini ifşa etmeyi amaçladı. Bu “anatomi” çalışması, Frye’a öncü edebiyat teorisyeni unvanını kazandırmıştır. Daha sonra İncil’in sembolizminin Batı edebiyatı üzerindeki etkilerini ele aldığı iki ciltlik Büyük Şifre [The Great Code] (1982) isimli kitabı yazdı. Özellikle Blake, Spenser, Shakespeare, Milton, Yeats ve Eliot üzerine çalıştı.
Önde gelen eserlerinden bazıları: Fearful Symmetry (1947), Eleştirinin Anatomisi (1957), Fables of Identity (1963), T.S. Eliot (1963), The Well-Tempered Critic (1963), The Educated Imagination (1964), A Natural Perspective: The Development of Shakespearean Comedy and Romance (1965), The Critical Path (1971), Büyük Şifre: Kitab-ı Mukaddes ve Batı Edebiyatı (1982).
edebiyathaber.net (23 Haziran 2016)
