İrlandalı yazar James Joyce’un ölümünden 75 yıl geçti. Joyce 20. yüzyılın en nüfuzlu yazarlarında biri olarak kabul ediliyor. Joyce’un en ünlü eseri ise Ulysses de birçok “en iyi romanlar” listesinde başlarda yer alıyor.
Türkçeye iki yayınevi tarafından çevrilen Ulysses, 800 sayfalık kalınlığı ile ilk bakışta bile okurları korkutmaya yetiyor. Ancak birçoklarına göre en zor kısmı kitabı bitirmek.
Umberto Eco, Ulysses’i ilk defa okumasını “zahmetli” sözcüğü ile tarif ederek, kitabın zor okunduğundan bahsediyor. Ayrıca Eco, Ulysses hakkındaki ilk düşüncelerini şöyle aktarıyor: “Kitabın ilk, zahmetli okumasından sonra, aradan fazla zaman geçmeden hemen söyleyelim, Ulysses bir sanat eseri değil. Joyce romanın uygulamalarında bir tür psikolojik ve stilistik noktacılık uygulamış ama bir türlü senteze ulaşamamış…” (1)
Virginia Woolf da günlüklerinde Ulysses’i bitirmek konusunda karşılaştığı baskıdan bahsederken, kalınlığına da vurgu yapıyor: “Şimdiye kadar 200 sayfa okudum -üçte biri bile değil-; ilk 2 ya da 3 bölümde eğlendim, uyarıldım, büyülendim, ilgilendim – mezarlık sahnesinin sonuna kadar; ondan sonra sivilcelerini tırnaklayan mide bulandırıcı yeniyetme beni şaşırttı, sıktı, tedirgin etti, hayal kırıklığına uğrattı.”
Woolf, Ulysses’i bitirdikten sonra kitap ve yazarla ilgili olumsuz görüşlerini, “Ulysses’i bitirdim, bence tabanca teklemiş. Galiba onda yetenek var; ama niteliksiz türden. Kitap laf ebelikleriyle darmadağın. Tatsız tuzsuz, buruk, fazla özenti.” şeklinde dile getiriyor.
Daha sonraları Ulysses hakkında “ilk kez anlamı çözümlüyor” dediği yazıyı okuduktan sonra “yargıladığımdan çok daha etkileyici” notunu düştüğü Ulysses hakkında şunları ekliyor Virginia Woolf: “Bazı bölümleri yeniden okumalıyım. Belki de eserin nihai güzelliğini asla çağdaşları yakalayamıyor; ama bence çağdaşları şaşırtmak gerek; ve şaşıran ben değildim.” (2)
Ulysses’i 20. yüzyılın en iyi kitapları arasında ilk sıraya koyan yazarlar da var. Vladimir Nabokov, özellikle gazetelerin hazırladığı “en iyi romanlar” listelerini katılmadığını belirterek, kendisine göre 20. yüzyılın en iyi romanları listesinde başta James Joyce’un Ulysses’inin geldiğini söylüyor. (3)
Ernest Hemingway’e göre de bir yazarın mutlaka okuması gereken kitaplar arasında Joyce’un Ulysses’i de yer almalı. (4)
Ahmet Altan ise Joyce konusunda babası Çetin Altan ile yaşadığı tartışmayı şöyle aktarıyor: “Bir keresinde James Joyce yüzünden, üstelik de kalabalık bir misafir topluluğunun önünde kavga etmiştik, o sıralarda ben lisede Ulysses okuyordum ve nedense “Joyce’un dünyanın en büyük yazarı” olduğunu söylemiştim. Bir edebi tartışma sonra şiddetli bir kavgaya dönüşmüştü. Şimdi babama hak veriyorum, Joyce konusunda söylediklerim saçmaydı, bir gençlik böbürlenmesiydi, bilgiçlikti ve babam bunu sezmiş, böyle bir gösterişçiliğe sapmama üzülmüş, üzüntüsünü de öfkeyle göstermişti.” (5)
Ulysses hakkında yazarlar farklı görüşler dile getiriyor, ancak okurların ortak kanaati “okunması en zor kitaplardan biri” şeklindedir. Goodreads’in “En Zor Romanlar” listesinde Ulysses en başta yer alıyor. İkinci sırada yine Joyce’un Finneganın Vahı (Finnegans Wake) romanı yer alıyor. (6) Finneganın Vahı’nı ise “çevrilemez” kitap olarak nitelendirilirken, 2016’da ilk defa Türkçe okurlarla buluştu.
“Joyce anlaşılması zor bir yazar mıdır?” ya da “Ulysses’i bitirilmesi en zor roman mıdır?” sorusunun cevabını herkes kendisi vermeli. Ancak kesin olan bir şey var o da 75 yıl önce vefat eden Joyce en çok konuşulan ve Ulysses de en çok tartışılan kitaplar arasında yerini koruyor.
Kaynakça:
1 – Umberto Eco, Düşman Yaratmak ve Rastgele Yazılar, Çev: Leyla Tonguç Basmacı, Doğan Kitap, İstanbul, 2014.
2 – Virginia Woolf, Bir Yazarın Günlüğü, Çev: Oya Dalgıç, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2014.
3 – Javanshir Gadimov, “Vladimir Nabokov’a göre 20. yüzyılın “en iyi romanları”, Erişim adresi: https://benimhaber.wordpress.com/2015/01/16/vladimir-nabokova-gore-20-yuzyilin-en-iyi-romanlari/
4 – Ernest Hemingway, Yazmak Üzerine, Çev: Deniz Kurt, Altıkırkbeş Yayın, İstanbul, 2015.
5 – Ahmet Altan, “Öldüğünü herkes biliyor bir ben bilmiyorum”, Cumhuriyet Gazetesi, Erişim adresi: http://www.cumhuriyet.com.tr/haber/sokak/401145/Oldugunu_herkes_biliyor_bir_ben_bilmiyorum.html
6 – Most Difficult Novels, Erişim adresi: https://www.goodreads.com/list/show/827.Most_Difficult_Novels
Dr. Javanshir Gadimov – edebiyathaber.net (20 Ocak 2016)
