John Fowles’ın “Fransız Teğmenin Kadını”nı ilk okuduğumda romanın doğa ile bağlantısı dikkatimi çekmişti. Yakın bir zamanda yazarın “Ağaç ve Doğa’nın Doğası” isimli başka bir kitabına rastladım. İklim krizi ve ekoloji üzerine derin düşünürken iki eser zihnimde ortak paydalarda bütünleşti. The Paris Review’deki söyleşisinde bu bağlantı dile getirilmiş. Yazar kitapta “Sanat ve doğa kardeştir, bir ağacın dallarıdır” diyor. Metinlerarasılığın doğa metaforu ile harmanlanmasını, doğanın, sanat ve edebiyatla birlikte insan hayatını nasıl zenginleştirdiğini anlatıyor. Fransız Teğmenin Kadını’nı hem ikili ilişkiler hem de insan ile doğa arasındaki ilişkiler bağlamında analiz edebiliriz.
John Fowles’ın bu romanı yazmak için metinlerarasılık, pastiş, tarihyazımsal üstkurmaca, gözlemci tanrı yazarlık, zamansal çarpıtma, ironi, parodi, epigrafla anlatım gibi postmodern tekniklerden yararlandığını, metinde sık sık araya girerek kendi yarattığı karakterlerin eylemlerini ve dönemi yorumladığını, roman sanatı ile yaşam arasındaki ilişkiyi tartıştığını hatta çoklu sonlarla onu yeniden biçimlendirme serüvenine giriştiğini biliyoruz.
Okur olarak edilgenlikten uzaklaşıp metni yeniden yorumlayan etken bir konuma terfi ediyoruz. Romanda Thomas Hardy, Charles Darwin ve Tennyson’dan alıntıların diğerlerinin arasında yer alması asla tesadüf değil. Alfred Lord Tennyson, on dokuzuncu yüzyıl Viktorya döneminin büyük İngiliz şairlerinden. Ona göre doğa, hayatla ve ölümle ilgili. Aynı zamanda huysuz ve güvenilmez. Kısacık “Kartal” şiiri ne kadar etkileyici. “Kanca gibi pençeleriyle sarp kayalıkları kavrayan” o yaratık sadece vahşi bir kuş değil gözümüzün önünde keskinliğin ve çevikliğin adeta canlı fotoğrafı. Thomas Hardy ise metinlerinde kendine özgü bir tarz ve bakış açısıyla doğayı belirgin şekilde anlatır. Hardy, ortamın, bilinçli veya bilinçsiz olarak insan yaşamı üzerinde doğrudan etkili ve merkezi bir unsur olduğu fikrini teşvik eder. Fransız Teğmenin Kadını’nda varoluşçuluk, Fowles’ın Jean Paul Sartre ve Albert Camus gibi filozoflardan etkilenişinin ötesindedir. Eserde yazar sadece “bir felsefeyi değil, başka felsefeleri değerlendirmenin ve bunlardan yararlanmanın yöntemini” kullanmıştır.
John Fowles, 1979’dan itibaren doğa felsefeleri ile ilgili kararlı duruşu ile permakültür gibi uygulamaların yükselişini öngörmüş. Kendi deyimiyle “Doğanın en derin değeri, hiçbir kelimeyle doğrudan tanımlanamamasında yatar. Bizler ya körüz (temel bilgi ve sağduyudan yoksun) ya da kötü (kasten zarar verici ve kendi kendini yıkıma götürücü).” (Ağaç ve Doğanın Doğası s:241) İnsanlığın doğayı yıkıma götürdüğünü o yıllarda farketmesi ve vahşi doğaya olan sevgisi ve ilgisi romanlarına da yansımış. “Doğanın ve edebiyatın birbirine karşı doğal bir sempatisi var gibi. Her ikisi de diğerini parçalara ayırıyor” diyen Virginia Woolf’a ait bir sözü de kitaba eklemeyi ihmal etmemiş.
Fransız Teğmenin Kadını’nda biyolojik bilimlere yönelik ilgisi gözden kaçmıyor. Edward O. Wilson’ın doğa tarihi merceğinden bakıldığında Fowles’ın doğaya duyduğu büyük saygıyı farkediyoruz. Yazar gerek özel hayatında gerek romanlarında doğanın içindeki mitsel ve varoluşsal karşılaşmaların kıyısında dolaşıyor. O nedenle eserlerini eko eleştirel yöntemle de incelemekte fayda var.
Günümüz yazarlarının doğaya ve doğal olana klasik betimlemeler ve atmosfer yaratma dışında başka açılardan bakma zamanları geldi de geçiyor bile. John Fowles’ın edebiyatın çeşitli türlerinden bahsederken, doğadan (kendi doğası da dahil) metafor olarak yararlanması bu bakış açısına ilham veren bir örnek. Yazarın kitaptaki kendi cümlesiyle ifade edersek “Romanlarının anahtarını doğayla ilişkisinde hatta ağaçlarda aramamız” gerekli.
Kaynaklar
1- Fowles, John. Ağaç ve Doğanın Doğası. “The Tree & The Nature of Nature”
Çeviren: Kemal Doğan. AFA Çağdaş Dünya Edebiyatı
2- Fowles, John. Fransız Teğmenin Kadını. Çeviren. Aslı Biçen. Ayrıntı Yayınları. 2021
3- Roper Caitlin. Lopez Barry and ‘The Tree’. The Paris Review. October 2010.
4-Kalaivani P. Postmodern Narrative Techniques in John Fowles’ The French Lieutenant’s Woman. Pune Research. Vol 5. Issue 6. November-December 2019
5-Wilson, M. Thomas. The Recurring Green Universe of John Fowles. Rodopi B.V. Amsterdam. New York. 2006
edebiyathaber.net (4 Kasım 2021)
