Ülkü Tamer’in iki şiir kitabının yeni baskıları bütün eserlerini yayınlayan Ketebe Yayınları’ndan çıktı; “Virgülün Başından Geçenler”, “Gök Onları Yanıltmaz”. Kitapların önceki baskılardan farkı tıpkı basım yapılmış olmaları. Benim için hoşlukları ve etkileyiciliklerinin nedeni de bu. “Virgülün Başından Geçenler” kırmızı kapağındaki dahil Oğuz Aral’ın desenleri ile bezenmiş bir kitap. İlk baskısı 1965’te Memet Fuat’ın De Yayınevi’nden çıkmış.
Ülkü Tamer’in ilk kitabı “Gök Onları Yanıltmaz”ın ilk baskısı 1959’da İstanbul Matbaası’nda yapılmış, bir yayıncı bilgisi görünmüyor. Ülkü Tamer’in kendi yayını olduğunu düşünebiliriz. Kitap 13 şiirden oluşuyor. Her şiir bir karta basılmış, yani tek tek okunabiliyor ve kitap boyutlarında bir föy içinde satışa sunulmuş. Şimdiye dek Türkiye’de gördüğüm en özgün şiir kitabı.
İster istemez insan o yılların kitaplarını anımsıyor. 1950’ler – 60’lar kitap kapaklarına, sayfa düzenlerine gösterilen özen açısından altın yıllar. Kapak anlayışında da bir değişim yaşanıyor. O zamanlara kadar kitaplar ya üzerine yazar ve kitap adı yazılarak düz kapaklarla yayınlanmış ya da ressamlara kapaklar için resim çizdirilmiş. Münif Fehim, Ramiz, Agop Arad gibi ressamlar yapıyormuş kapakları. Sonraları Halikarnas Balıkçısı’nın kapağını, içini resimlediği kitaplar da anımsıyorum. Avni Arbaş, Abidin Dino gibi isimlere de rastlıyoruz.
Agop Arad 
50’lerde de ressamlar halen işbaşında ama kapak anlayışında önemli bir değişim yaşanıyor. Ankara’da Salim Şengil’in önce Seçilmiş Hikayeler sonra Dost Yayınları, İstanbul’da Hüsamettin Bozok’un Yeditepe gibi yayınevleri sadece resme değil grafiğe de önem veren kapaklarla kitaplar yayınlıyorlar. Üstelik kitapların içleri, boyutları da farklılaşıyor. Kapağına olduğu kadar iç düzenine, kullanılan tipografiye de önem veriliyor. Üstelik o yıllarda çok zor işler bunlar. Günümüzün dijital baskı olanaklarıyla, ofset baskıyla karşılaştırıldığında o dönemin baskı yöntemi tipo baskıda hiçbir şey kolay değil. Hele renkli baskı iyice zor ve masraflı. Mümkün olduğunca az renkle harikalar yaratılıyor. Üstelik tipoda yazı karakteri (font) sayısı az olduğu için grafikerler kapak tasarımları için kendi fontlarını yaratıyor ya da elle yazıyorlar. Sonraki yıllarda Letraset’in çıkması ile bu sorun büyük ölçüde çözüldü.
Sait Maden 
Edebiyattaki değişimin ve yenilenmenin kitap kapaklarına nasıl bir etkisi oldu? İkinci Yeni, 50 Kuşağı Öykücüleri, atonal müzik ve soyut resim bana hep birbirine bağlı değişimler gibi gelir. Söyleşilerinden İlhan Berk’in kitaplarının kapağı kadar tipografisiyle de yakından ilgili olduğunu biliyoruz. Sevim Burak da tipografi üzerine düşünen yazarlardan. Bilgisayar daha erken kullanıma girseydi Sevim Burak nasıl metinler üretirdi diye hep merak ederim.
Kendi Matbaası ve yayınevi olan bir şair olarak Özdemir Asaf’ın kitapları da ilginçtir. Özdemir Asaf’ın Yuvarlak Masa Yayınları’nda hem kapağı hem de iç düzeniyle çok güzel kitaplar yayınlanmış.
Sait Maden’in büyük emeğini de unutmamak gerek. 1950’lerden itibaren imzasına rastlıyoruz. Kapak ve kitap tasarımlarındaki titizliği ve sadeliğe verdiği önem dikkati çekicidir. 60 yıla varan bir emek. Biyografisinde “8 bin kitap ve dergi kapağı çizerek bu alanda bir rekora imza attı,” diye yazıyor.
Benim yayıncılığa başladığım 80’li yıllarda matbaacılıkta tipodan ofsete geçiş devrimi yaşanıyordu. Çoğu kitabın kapağı ofsette basılıyor, çok masraflı olduğu için iç baskı tipoda yapılıyordu. Grafik sanatında da büyük gelişmeler yaşanmıştı. Bilgi Yayınevi, Cem Yayınları, Tekin Yayınları, Erkal Yavi, Fahri Karagözoğlu gibi birçok isim aklıma geliyor. Unuttuğum çok isim vardır.
80’li yıllarda kitap kapağı önem kazanmıştı ama kitabın içi pek tasarlanmıyordu. Zira kâğıt bulunmaz bir nesneydi. Şimdi özlemle anılan SEKA çok kötü kâğıt üretirdi ve o kâğıdı bile bulmak mümkün değildi. Ancak kâğıt ithalatı açılıp, farklı niteliklerdeki kağıtlar bollaşınca ve bu sırada masaüstü yayıncılık yani yayıncılıkta bilgisayar kullanımı gelişince kitap tasarımı da önem kazanmaya başladı. Bülent Erkmen, Mehmet Ulusel, Savaş Çekiç, Mithat Çınar, Faruk Ulay, Nazlı Ongan, Emine Bora, Birol Bayram, Yetkin Başarır, Utku Lomlu gibi isimler çok önemli tasarımlar yaptılar. Küçük yayıncılar, özellikle şiir yayıncıları sırf içerikte değil biçimde de öncüdür. En ilginç tasarımdaki kitaplar onların değerli tasarımcılarla iş birliğinden çıkar. Savaş Çekiç ve Nazlı Ongan’ın şiir yayıncılarına gönüllü destekleri ve yaptıkları usta işi tasarımlar kayda değerdir. Yine de Ülkü Tamer’in “Gök Onları Yanıltmaz”ı gibi kitaplara pek rastlamıyoruz. Nedense baskı teknolojilerindeki, grafik sanatındaki tüm gelişmelere rağmen standartları aşan, yenilikler yaratan kitap tasarımları pek yok edebiyat ve şiir yayıncılığında.
edebiyathaber.net (25 Mayıs 2022)
