Josephine Tey’in “Zamanın Kızı” ile İngiltere’de kurulmuş olan Polisiye Yazarları Birliği’nin “Tüm Zamanların En İyi 100 Polisiyesi” listesinde ilk sıradadır. 1951’de yayınlanmış olan “Zamanın Kızı” Amerikan Polisiye Yazarları Derneği’nin listesinin de dördüncü sırasındadır (bkz. “Tüm Zamanların En İyi 100 Polisiyesi” Cinairoman.com).
Josephine Tey, İskoç yazar Elizabeth MacKintosh’un takma adıymış. Elizabeth MacKintosh 1896’da doğmuş. Beden eğitimi öğretmenliği yapmış. 1923’te işini bırakıp yatalak annesine bakmak için baba evine dönmüş ve o yıl annesinin ölümünden sonra babasının evini idare etmek için orada kalmış ve babasına bakarken yazarlığa başlamış. Takma adları seviyor. İlk yayınlanan eseri de 1925’te Gordon Daviot adıyla The Westminster Gazette’de yayınlanmış. Bu isimle gazete ve dergilerde şiir ve kısa öyküler yayınlamaya devam etmiş. 1930’da yayınlanan ilk romanı Kif: An Unvarnished History Birinci Dünya Savaşı öncesi bir İskoç Taburunda yaşananları anlatıyormuş ve çok olumlu eleştiriler almış.
Elizabeth MacKintosh’un esas ilgi alanı sahne, radyo ve televizyon için yazdığı tiyatro eserleriymiş. Gordon Daviot adıyla onlarca eser vermiş. Ama bunların çoğu kayda değer bir başarı elde edememiş.
Alfred Hitchcock, romanlarından biri olan Mumlar İçin Bir Şilin’i 1937’de Genç ve Masum adıyla sinemaya uyarlamış. 1950’de The Franchise Affair ve 1963’te ‘Velet Farrar’ filme alınmış. Ayrıca birçok eseri radyo için dramatize edilmiş.
Elizabeth MacKintosh’un en tanınmış kitapları, büyük-büyük büyükannesinin adı olan Josephine Tey adının kullanarak yazdığı polisiyeler olmuş. 1930’da ilk romanından üç ay sonra ilk polisiyesi Sıradaki Adam yayınlanmış. Roman ABD’de yayınlandığında Dutton Polisiye Ödülü’nü kazanmış. Böylece sonraki kitapları da Josephine Tey mahlası ile yayınlanacak olan Müfettiş Alan Grant romanları dizisi başlamış. 1951’de yayınlanan Zamanın Kızı bu dizinin beşinci kitabı. Her kitapta farklı maceralar anlatılıyor.
1990’da Zamanın Kızı, İngiliz Polisiye Yazarları Birliği tarafında “tüm zamanların en iyi polisiye romanı” seçildi. Franchise Meselesi aynı 100 kitaplık listede 11. sıradaydı. Benim ilk okuduğum Josephine Tey polisiyesi de bu kitap oldu. Sahi Kitap’ın “Klasik Polisiyeler” dizisinden çıkan kitabın tanıtımında da belirtildiği gibi roman konusunu 18. yüzyılda görülen Elizabeth Canning davasından almış.1940’larda geçen “Franchise Davası”, Betty Kane isimli bir genç kızın, kendisini kaçırıp atıl durumdaki bir kasaba evine hapsettiğini iddia ettiği Marion Sharpe ve annesinin temize çıkmak adına yaptıklarını konu edinmekte. Romanın ilginç bir yanı da polisiye olmasına rağmen herhangi bir cinayet yaşanmaması.
“Franchise Davası” çok etkileyici bir psikolojik gerilim. Neyin doğru neyin yanlış, kimi dürüst kimin sahtekar olduğunu anlamakta zorlanıyor ve merakla okuyorsunuz.
Zamanın Kızı’nda ise kırk bacağı nedeniyle uzun süredir hastanede yatan Müfettiş Grant’in can sıkıntısından tarih kitapları okumasıyla başlayan ve İngiltere Kralı III. Richard’ın yeğenleri Kule’deki Prensler’i öldürüp öldürmediğinin gizemi çözmeye çalıştığı bir polisiye.
Zamanın Kızı, Tey’in yaşamı boyunca yayımlanan kitaplarının sonuncusuymuş.
400 yıl önceki bir olayı araştırmak tabii ki bol okumayı gerektiriyor. Ama büyük bir sorun var; tarih nasıl yazılıyor? Tarih kitapları ne kadar doğruyu söylüyor? Aslında tüm tarihçilerin yaşadığı ve tartıştığı önemli bir sorun bu. Sadece tarih kitaplarını okuyarak geçmişi doğru öğrenebilir miyiz? Kime güveniriz, kime güvenemeyiz? Kitabın adında da bir atıf var. Romanın başlığı, Tey’in romanın epigrafı olarak aktardığı eski bir atasözünden (“Hakikat zamanın kızıdır”) alınmış.
İngiltere Kralı III. Richard’ın acımasız bir katil olduğunu yazıyor tarih kitapları. Öyle ki birazcık tarih okumuş her İngiliz vatandaşına göre de III. Richard’ın masumiyetinden söz edilemez. Ama ortada tek bir kanıt bile yok.
Müfettiş Grant, genel kabul görmüş bu kanıyı reddederek arşivlere dalıyor, geçmişin derinliklerine daldıkça yüzyıllar boyunca süren bir komploya ulaşıyor. Tarih yeniden yazılmak zorundadır. Kitap bu haliyle III. Richard’ın masumiyeti ile ilgili yeni ve tartışılması gereken tezler de getirmiş. Konu uzun süre İngilzilerin gündeminde kalmış. Başbakan Churchill bile değinmiş.
* Zamanın Kızı, Josephine Tey, Çev. Serkan Toy. Sahi Kitap yay.
* Franchise Davası, Josephine Tey, Çev. Betül Cevahircioğlu. Sahi Kitap yay.
edebiyathaber.net (1 Ekim 2023)
