W. Faulkner, yazarlığı, romanları, eleştiri, edebiyat-sinema ilişkisi üstüne birbirinden ilginç saptamalar yapıyor. Bir yazarın kendine ve hayata hangi doruklardan bakması gerektiğini gösteriyor. 

Yıl 1956, yer New York…

Bay Faulkner, bir süre önce söyleşilerden hoşlanmadığınızı söylemiştiniz.
Söyleşilerden hoşlanmama sebebim bazan kişisel sorulara karşı öfkeli tepkiler veriyor gibi görünmemdir. Sorular kitaplarım hakkındaysa, onları yanıtlamaya çalışırım. Ama sorular benim hakkımdaysa, belki yanıtlarım ya da belki yanıtlamam, ama yanıtlasam bile, aynı soru ileride başka bir gün sorulduğunda yanıtım farklı olabilir.

Peki ya yazar kişiliğiniz hakkındaki sorular?
Ben varolmasaydım başka birinin benim ya da Hemingway’in, Dostoyevski’nin yazdıklarımızı yazacağına inanırım. Bunun kanıtı Shakespeare’in oyunlarını yazdığını iddia edebileceğimiz üç ayrı aday bulabilmemizdir. Ama Hamlet ya da Bir Yaz Gecesi Rüyası’yla ilgili önemli olan şey bu oyunları kimin yazdığı değil, birisinin yazmış olduğudur. Sanatçı önemsizdir. Sadece onun yarattığı şey önemlidir, çünkü sanatta söylenecek yeni bir şey yoktur. Shakespeare, Balzac ya da Homeros aynı şeyler hakkında yazmışlardır ve aslında onlar bin ya da iki bin yıl daha uzun yaşamış olsalardı, yayıncılar başka yazarlara hiç ihtiyaç da duymayacaklardı.

Ama söylenecek yeni bir şey olmasa bile yine de yazarın kişiliği önemli değil mi sizce?
Kendisi için fazlasıyla önemlidir. Yazar dışındakilerin ise yazarın kişiliğiyle uğraşmaya fırsat bulamayacak kadar yazarın yazdıklarıyla meşgul olmaları gerekir.

Çağdaşlarınızın da mı?
Hepimiz kendi kusursuzluk hayalimizi gerçekleştirmekte çuvalladık. O yüzden ben bizi imkânsızı gerçekleştirmekteki olağanüstü başarısızlığımıza göre değerlendirmek taraftarıyım. Bana kalırsa, kitaplarımın hepsini baştan yeniden yazabilsem, onları daha iyi yazabileceğimi düşünürüm; bu, zaten bir sanatçı için sağlıklı olan durumdur. Bu yüzden sanatçı çalışmaya, denemeye devam eder; her seferinde, bu sefer becereceğim, bu işi bu sefer kıvıracağım, der kendi kendine. Elbette beceremeyecektir, ama işte, bu durumun sağlıklı olması da bu yüzdendir. Bir kere becerdi mi, bir kere tahayyülündeki görüntüyle yarattığı kitabı birbirine tam olarak uydurdu mu, geriye boğazını kesmekten, kusursuzluğun öte tarafına geçmekten, intihar etmekten başka bir şey kalmaz. Ben başarısızlığa uğramış bir şairim. Belki de her romancı önce şiir yazmak ister, yazamadığını görür ve hikâye yazmayı dener. Hikâye, şiirden sonra en çok çaba isteyen edebiyat formudur. Ve sanatçı hikâye yazma işinde de çuvalladığında, ancak şiirde ve hikâyede çuvalladığında romanını yazmaya başlayacaktır.

İyi bir romancı olmak için uygulanabilecek bir formül var mı sizce?
Yüzde doksan dokuz yetenek… yüzde doksan dokuz disiplin… yüzde doksan dokuz çalışma. İyi bir romancı yaptığı şeyden asla tatmin olmamalıdır. Asla olabileceği kadar iyi değildir bir kitap. Her zaman hayal etmeli ve yapabileceğini bildiğinden daha iyisini yapmaya çabalamalıdır. Sadece çağdaşlarından ve önceki kuşaktan iyi olmaya çalışmakla yetinmemelidir. Kendinden daha iyi olmaya çalışmalıdır. Bir sanatçı cinlerin yönettiği bir mahluktur. Cinlerin neden kendisini seçtiklerini bilmez ve bunun sebebini araştıramayacak kadar da meşguldür. Baştan sona ahlak dışı biridir, yazdığı kitap güzel olsun diye herhangi birini ya da herkesi soyacak, herhangi birinden ya da herkesten ödünç alacak, dilenecek, hırsızlık yapacak kadar ahlak dışı biridir yazar.

Bir yazarın baştan sona acımasız biri olması gerektiğini mi söylemek istiyorsunuz?
Yazarın tek sorumluluğu sanatına karşıdır. İyi bir sanatçıysa tamamen acımasız, merhametsiz olacaktır. Romancının bir rüyası vardır. Bu rüya ona o kadar çok işkence eder ki romancının ondan kurtulması gerekir. Ondan kurtulana kadar huzur bulamaz. Hepsini boşverir: onur, gurur, iyi insan olmak, güvenlik, mutluluk –hepsini kitabı güzel olsun diye feda eder. Eğer bir romancının annesini soyması icap ederse romancı bir saniye için bile tereddüt etmeyecektir; “Ode on a Grecian Urn”* dünyadaki yaşlı kadınların tümüne bedeldir.

Peki güvenlik, mutluluk ve onurun yokluğu tek başına bir sanatçının yaratıcılığında rol oynayabilir mi?
Hayır. Bunlar sadece yazarın huzuru ve memnuniyeti için önemli şeylerdir, oysa sanatın huzur ya da memnuniyete de aldırdığı yoktur hiç.

Peki o zaman sizce bir yazar için en iyi ortam hangisidir?
Sanat ortama falan da bakmaz; nerede olduğunuzun hiç önemi yoktur. Beni kastediyorsanız, bugüne kadar bana teklif edilen en iyi iş bir kerhanenin yöneticiliğiydi. Bana kalırsa bir sanatçının içinde çalışabileceği en kusursuz ortam budur. Ona maddi bir özgürlük sağlar; korkudan ve açlıktan uzaktadır sanatçı; başının üstünde bir çatı vardır; biraz hesap-kitap işleriyle uğraşmaktan ve ayda bir karakola gidip polislere para vermekten başka yapacağı bir şey de yoktur. Sabah saatlerinde sessizdir burası, zaten sabah saatleri de çalışmak için en uygun saatlerdir. Akşamları eğer katılmak isterse onu sıkılmaktan kurtaracak, yeterli sayıda sosyalleşme olanağı vardır çevresinde; toplumda belirli bir mevkî edinmiş olur; asıl hesap-kitap işlerini ev sahibi kadın üstlendiğinden yapacak pek bir şey kalmaz ona; evin bütün sakinleri kadındır ve onu “beyefendi” diye çağırırlar. Mahallesindeki bütün içki kaçakçıları da ona “beyefendi” diye hitap ederler. Ayrıca polisleri ilk isimleriyle çağırma ayrıcalığına da sahiptir.
Yani, bir sanatçının istediği şey ister huzur, ister yalnızlık, isterse zevk olsun, sanatçı bunlara çok da yüksek olmayan bir meblağ karşılığında kavuşabilecektir. Kötü bir ortamın yapabileceği tek şey yazarın kan basıncını yükseltmektir; böyle durumlarda sanatçının zamanı daha çok öfkelenmeye ve sıkılmaya harcanacaktır. Deneyimlerim bana mesleğim için gereksinim duyduğum araçların kâğıt, tütün, yemek ve biraz da viski olduğunu gösterdi.

Burbon demek istiyorsunuz? 
Yok hayır, o kadar seçici değilim. Scotch ve hiçlik arasında bir tercih yapmam gerekse Scotch’u seçerdim.

Ekonomik özgürlükten bahsettiniz. Bir yazarın ihtiyacı var mıdır buna?
Hayır. Yazarın ekonomik özgürlüğe ihtiyacı yoktur. İhtiyacı olan tek şey bir kalem ve biraz da boş kâğıttır. Bildiğim kadarıyla beleş paranın yazarlığa olumlu etkisi yoktur pek. İyi bir yazar asla bir kuruma dahil olamaz. Birşeyler yazmakla fazla fazla meşguldür o. Birinci sınıf bir yazar değilse kendisini zamanım yok, ekonomik özgürlüğüm yok diye kandırıyordur. İyi sanat hırsızlar, içki kaçakçıları ya da at hırsızları arasından da çıkabilir. İnsanlar katlanabilecekleri zorluk ve fakirliğin miktarını keşfedemeyecek kadar korkaktırlar gerçekte. Ne kadar dayanıklı olduklarını keşfetmekten korkarlar. Hiçbir şey iyi bir yazarı yok edemez. İyi bir yazarı alt edebilecek tek şey ölümdür. İyi yazarın başarıya ya da zengin olmaya aldıracak zamanı da yoktur. Başarı kadınsı bir şeydir ve biraz da bir kadın gibidir; karşısındayken köşenize çekilirseniz üzerinizden geçip gider. En iyisi ona elinizin tersini göstermektir. Belki o zaman sizin yerinize o dizlerinin üzerine çökecektir.

Filmler için çalışmak sizin yazarlığınızı kötü etkileyebilir mi?
Birinci sınıf bir yazarın yazarlığını hiçbir şey kötü etkileyemez ve eğer yazar birinci sınıf bir yazar değilse, kimse de ona yardım edemez. Yazar eğer birinci sınıf değilse zaten sorun da yoktur aslında, çünkü yazar çoktan ruhunu bir yüzme havuzu için satmıştır.

Bir romancı film senaryosu yazarken taviz verir mi?
Her zaman verir, çünkü bir film doğası gereği bir işbirliğini gerektirir ve her tür işbirliği de bir tavizdir, çünkü kelimenin anlamı da budur –bir işi birlikte yapmak.

Birlikte çalışmaktan en çok hoşlandığınız oyuncular kimler?
Bugüne kadar en iyi geçindiğim oyuncu Humphrey Bogart’tır. Onunla birlikte To Have and Have Not ile The Big Sleep’te çalıştık.

Başka bir film senaryosu yazmaya niyetiniz var mı? 
Evet, George Orwell’in 1984’ünü yazmak isterdim. Her zaman inandığım ve romanlarımda işaret ettiğim düşüncemi, yani insanın temel özgürlük istenci sayesinde asla yok edilemeyeceğini kanıtlayan bir final var aklımda.

Bu filmler için çalışırken en iyi sonuçları nasıl elde ediyorsunuz?
Çalıştığım filmler arasında bana en başarılı gelenler oyuncularla yazarın senaryoyu bir kenara koyup sahneyi tam kamera çalışmaya başlamadan önce, prova esnasında keşfettikleri filmler olmuştur. Eğer senaryo yazarlığı işini ciddiye almasaydım, ya da ciddiye alamayacağımı hissetseydim filmlere ve kendime olan saygım yüzünden bu işe hiç girmezdim. Ama artık iyi bir senaryo yazarı olamayacağımı çok iyi biliyorum; o yüzden senaryo yazarlığının romancılık kadar büyük bir önceliği asla olmayacak benim için.

Efsanevî Hollywood deneyiminiz hakkında bir şeyler söylemek ister misiniz?
MGM’le bir anlaşma yapmış, eve dönmek üzereydim. Birlikte çalıştığım yönetmen bana, “Burada yine çalışmak istersen haber ver, ben de yeni bir anlaşma için stüdyodakileri ararım,” dedi. Ben de teşekkür edip evime gittim. Yaklaşık altı ay sonra yönetmen arkadaşıma telgraf çekip yine aynı stüdyoyla çalışmak istediğimi söyledim. Bir süre sonra bir Hollywood ajanından ilk haftalık maaşımı çek olarak aldım. Şaşırmıştım, çünkü önce resmî bir yazı ve stüdyodan bir kontrat bekliyordum.

Kendi kendime anlaşmayı yollamayı ihmal ettiler, sonraki postayla gelir herhalde, dedim. Oysa bir hafta sonra ajandan yeni bir mektup aldım ve mektup zarfının içinden ikinci haftanın maaşı çıktı. Bu anlattığım olaylar 1932 Kasımında başladı ve 1933 yılının Mayıs ayına kadar devam etti. Sonra stüdyodan bir telgraf geldi. Şöyle yazıyordu: “William Faulkner, Oxford, Miss. Neredesiniz? MGM Stüdyoları.”
Yanıt olarak şöyle yazdım: “MGM Stüdyoları, Culver City, Kaliforniya. William Faulkner.”
Telgraf çekmekle görevli genç kadın bana “Mesajınız nedir Bay Faulkner?” diye sordu. “Budur,” dedim. O da bana dönüp “Kurallarımız gereği mesajı olmayan bir mesaj gönderemem, bir şey söylemeniz lazım,” dedi. Bana gösterdiği örneklere baktım ve birini seçtim –sanırım iyi evlilik yıldönümleri gibi birşeydi. Bunu gönderdim. Sonra stüdyodan telefon ettiler, bana ilk uçağa binip New Orleans’a gelmemi ve stüdyo yöneticisi Browning’e durumum hakkında rapor vermemi söylediler. Oxford’dan hemen trene binip sekiz saat içinde New Orleans’a gidebilirdim. Ama stüdyodakilerin söylediklerine boyun eğdim, Memphis’e gittim. Memphis’den New Orleans’a uçak seferleri vardır, ama çok sık yapılmaz bu seferler. Üç gün sonra kalktı ilk uçak.

Saat altı gibi Bay Browning’in oteline ulaştım ve ona rapor verdim. İçeride bir parti yapılıyordu. İyi bir uyku çekmemi ve sabah erkenden kalkmaya hazır olmamı söyledi. Ona hikâyenin nasıl birşey olduğunu sordum. “Hikâye mi, evet, hikâye için bilmemkimin odasına git. O senaryonun devamlılığını kontrol eden kişidir, sana hikâyenin ne olduğunu anlatır.”

Ben de bu odaya gittim. Devamlılık yazarı tek başına oturuyordu odasında. Kim olduğumu söyleyip hikâyeyi sordum ona. “Diyalogları yazdığınız zaman hikâyeye bakabilirsiniz,” dedi. Browning’in odasına gidip olup biteni anlattım. “Geri dön ve o bilmemkime gidip… Her neyse, en iyisi sen şimdi iyi bir uyku çek de sabah erkenden işe koyulabilelim.”
Böylece ertesi sabah Browning’le epey güzel küçük bir tekneye atlayıp Grand Isle’a doğru yola çıktık. Film bu yüz mil kadar uzaktaki yerde çekilecekti; oraya tam öğle yemeği vakti ulaştık ve hava kararmadan New Orleans’a döndük.
Bu böyle üç hafta devam etti. Arada bir hikâyeyi bilmediğim için endişelenirdim ama Browning hep “Endişlenmeyi bırak. İyi bir uyku çek de sabah erkenden işe koyulabilelim,” derdi.

Bir akşam Grand Isle’dan döndükten sonra, daha odama yeni girmişken telefon çalmaya başladı. Browning arıyordu. Hemen odasına gelmemi istedi benden. Gittim. Elinde bir telgraf vardı: “Faulkner kovuldu. MGM stüdyoları.” “Üzülme,” dedi Browning, “Bilmemkimi hemen şimdi arayıp seni yine işe aldırmakla kalmayacağım, üstüne bir de özür mektubu yazdıracağım.” Kapının çaldığını duyduk. Yine telgraf çekmişlerdi: “Browning kovuldu. MGM stüdyoları.” Böylece ben eve döndüm. Sanırım Browning de bir yerlere gitti. Devamlılık yazarını ise hâlâ bir odada oturmuş, eli çenesinde çalışırken hayal edebiliyorum.

Yazarın sinema için çalışırken taviz vermesi gerektiğini söylediniz. Peki ya kendi yazarlığı konusunda? Okura karşı herhangi bir sorumluluğu var mıdır yazarın?
Yazarın sorumluluğu yaptığı işi iyi şekilde bitirmektir; bundan sonra geriye herhangi bir sorumluluğu kalıyorsa bunu da istediği gibi yerine getirmekte özgürdür. Ben kendim dış dünyayı düşünemeyecek kadar meşgulüm. Beni kimin okuduğuyla ilgilenecek vaktim de yok. Filancanın benim ya da bir başka yazarın kitaplarımız hakkındaki fikriyle ilgilenmiyorum. Uymam gereken benim kendi koyduğum kıstaslardır –yani La Tentation de Saint Antoine’ı ya da Eski Ahit’i okurken hissettiğim gibi hissetmemi sağlayacak şekilde yazmaktır. Bu kitaplar bana kendimi iyi hissettirir. Bir kuşu izlerkenkine benzer bir mutluluktur bu. Eğer yeniden hayata gelebilseydim bir akbaba olmayı isterdim. Kimse bir akbabayı rahatsız etmez, hayatında hiç tehlike yoktur ve ayrıca bir akbaba yemek seçmez, her şeyi yer.

Standartlarınıza ulaşmak için hangi tekniği kullanıyorsunuz?
Bırakalım da romancılık teknikleriyle ilgileniyorsa, yazar bu cerrahi operasyon işinin inceliklerini ya da tuğla dizme yöntemlerini tek başına öğrensin. İyi yazmak için mekanik bir yöntem, bir formül yoktur. Bir edebiyat teorisini takip eden genç bir yazar aptallık etmiş olur. Kendinizi kendi hatalarınızla eğitin; insanlar hata yapa yapa öğrenirler. İyi sanatçı kimsenin ona akıl öğretecek kadar iyi olmadığına inanır. Müthiş bir kendini beğenmişliğe sahiptir. Kendinden önce gelen yaşlı yazara ne kadar saygı duysa da onu altetmek ister.

Yani tekniğin önemsiz olduğunu mu söylüyorsunuz?
Kesinlikle öyle demiyorum. Bazan teknik ipleri eline alır ve yazarın hayalini kurduğu şeyle daha yazarın kendisi uğraşmaya başlamadan onu kontrol etmeye başlar. Bu güç gösterisi dediğimiz şeydir ve böyle durumlarda yapıtı bitirmek sadece tuğlaları güzel bir biçimde yan yana getirmek anlamına gelir, çünkü yazar muhtemelen daha ilk kelimeyi yazmadan sonuna kadar romanına koyacağı bütün kelimeleri biliyordur içten içe. Döşeğimde Ölürken’i yazarken böyle olmuştu. Kolay değildi. İçten yazılmış hiçbir roman kolay yazılmaz. İşin basitliği kullanacağım bütün malzemenin elimde hazır oluşundaydı. Romanımı altı hafta boyunca o zaman günde on iki saat çalıştığım işimden arta kalan zamanlarda yazdım. Basitçe anlatmak gerekirse, bir grup insan hayal ettim ve onları evrensel ve doğal felaketlerin, sellerin ve yangınların içine attım.
Bir yazarın sahip olması gereken özellik kendi yapıtını yargılarken tarafsız olabilmek ve kendini bu konuda aldatmayacak dürüstlüğe ve cesarete sahip olmaktır. Kitaplarımın hiçbiri kendi standartlarıma ulaşmamış oldukları için, yazdığım bir romanı daha önce yazdıklarım arasından bana en çok acı ve keder verenine göre yargılarım, tıpkı bir annenin hırsız ya da katil olan çocuğunu rahip olan çocuğuna oranla daha çok sevmesi gibi.

Bu bahsettiğiniz hangi romanınız?
Ses ve Öfke. Beş ayrı seferde, ondan kurtulana kadar bana azap veren hayalimden kurtulmaya çalışarak hikâyeyi anlatmaya çalıştım. İki kayıp kadının trajedisidir bu kitap: Caddy ve kızının. Dilsey en çok sevdiğim karakterlerimdendir çünkü güçlü, cesur, sakin ve dürüsttür. Benden çok daha cesur, dürüst ve eli açıktır.

Çağdaşınız olan yazarları okuyor musunuz?
Hayır, okuduğum kitaplar gençken okuyup sevdiğim ve eski dostlarla görüşür gibi sürekli geri döndüğüm romanlardır: Eski Ahit, Dickens, Conrad, Cervantes, Don Quijote –bu kitabı bazılarının İncil’le yaptıkları gibi her yıl okurum. Sonra Flaubert, Balzac –kendi kusursuz dünyasını yaratmış bir yazar– Dostoyevski, Tolstoy, Shakespeare. Melville’i arada bir okurum ve şairlerden Marlowe’u, Campion’u, Jonson’u, Herrick’i, Donne’u, Keats’i ve Shelley’i severim. Hâlâ Housman’ın şiirlerini okumaya devam ediyorum. Bu kitapları o kadar çok yeniden okudum ki artık onlara baştan başlayıp son sayfaya kadar da okumuyorum. Sadece bir sahneyi okuyorum, ya da bir karaktere bakıyorum, tıpkı bir arkadaşımla birkaç dakikalığına sohbet eder gibi.

Peki ya Freud?
Ben New Orleans’da yaşarken herkes Freud’dan bahsederdi ama ben onu hiç okumadım. Shakespeare de okumamıştı. Melville’in okuduğunu da zannetmem –Moby Dick’in okumadığından eminim.

Dedektif hikâyeleri okuyor musunuz?
Bana biraz Çehov’u hatırlattığı için Simenon okuyorum.

Peki ya en sevdiğiniz karakterler?
En sevdiğim karakterler vahşi, acımasız, alkolik, fırsatçı, güvenilmez, sanırım karakterine ait herşeyin epey kötü olduğunu söyleyebileceğimiz ama yine de bir karaktere sahip olan Sarah Gamp, sonra Bayan Harris, Falstaff, Prens Hal, Don Quijote ve elbette Sancho’dur. Leydi Macbeth’i her zaman tutarım. Bottom, Ophelia ve Mercutio’yu da –o da, Bayan Gamp da hayatla mücadele etmiş, pek öyle ayrıcalık istememiş, hiç de yakınmamışlardır. Huck Finn elbette ve Jim. Tom Sawyer’ı hiçbir zaman çok sevmedim –gıcık biri. Ayrıca George Harris’in 1840 ya da 1850’de Tennessee dağları hakkında yazdığı romanındaki Sut Lovingood’u severim. Kendisi hakkında hiçbir yanılsaması yoktur, elinden gelenin en iyisini yapar; bazan korkaktır ve korkak olduğunu bilir ve bundan utanmaz; başına gelenler yüzünden kimseyi suçlamamış, Allah’a da bu yüzden veryansın etmemiştir.

Roman sanatının geleceği hakkında birşeyler söyleyebilir misiniz?
İnsanlar roman okumaya devam ettikleri sürece bazı insanların oturup roman yazmaya devam edeceklerini düşünüyorum; tabii eğer resimli dergiler ve çizgi romanlar en sonunda insanın okuma yeteneğini yok etmezlerse.

Peki eleştirmenlerin işlevi?
Sanatçının eleştirmenleri dinleyecek zamanı yoktur. Eleştirmenleri yazar olmak isteyenler okur, yazmak isteyenlerin buna vakti yoktur. Eleştirmenin işlevi sanatçının kendisine yönelik değildir. Bir mekanizma gibi düşünürsek, sanatçı eleştirmenin bir kademe üstündedir, çünkü sanatçı eleştirmeni hareket ettirecek şeyi yazıyordur. Eleştirmen de sanatçı dışındaki herkesi hareket ettirecek olan şeyi.

Yani yapıtlarınızı kimseyle konuşup tartışmaya ihtiyacınız olmadığını söylüyorsunuz?
Evet, vaktimin çoğu onları yazmakla geçiyor zaten. Kitaplarımın beni memnun etmesi gerekir ve ediyorlarsa üzerlerine konuşmam da gerekmez. Beni memnun etmiyorlarsa onlardan bahsetmem onları daha iyi kılmaz, ne de olsa kitapları daha iyi kılacak tek şey onların üzerinde biraz daha çalışmaktır. Ben bir edebiyatçı değil, bir yazarım. Boş konuşmaktan hoşlanmam.

Eleştirmenler kitaplarınızda akrabalık ilişkilerinin merkezî olduğunu söylüyorlar.
Bu onların görüşü ve söylediğim gibi, ben eleştirmenleri okumuyorum. İnsanlar hakkında yazan birinin hikâyesini ilerletmek için önemli değilse karakterlerinin akrabalık ilişkilerine mesela burunlarının şekillerinden daha fazla ilgi göstereceğini pek sanmıyorum. Eğer yazar dikkat göstermesi gereken şeye, yani hakikate ve insan yüreğine odaklanırsa o zaman başka şeylere, burunların şekli ya da akrabalık ilişkileri gibi fikirlere ayıracak pek zamanı kalmaz; çünkü bence fikirlerin ve gerçek hayata dair bu tür küçük bilgilerin hakikatle öyle çok bir bağlantısı yoktur.

Paris Review’dan çeviren: Kaya Genç

edebiyathaber.net (11 Mayıs 2012)

Bu söyleşi ilk kez Kitap-lık Dergisi’nin 82. sayısında yayımlanmıştır.