Yeniden keşfedilen bir dünya romancısı: Tanpınar

Türk edebiyatının seçkin isimlerinden Ahmet Hamdi Tanpınar’ın eserlerine yurt içinde ve yurt dışında yoğun ilgi var. Tanpınar’ın romanları 40 dile çevrildi.

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın ünlü romanı Huzur, dünya edebiyatının seçkin romanlarını İngilizceye kazandıran Amerikalı “Archipelago Books” Yayınevi’nden çıktığında Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) önde gelen edebiyat dergisi “Publisher’s Weekly”’da bir değerlendirme yazısı yayımlandı. Yazıda; İkinci Dünya Savaşı öncesi Türkiye’sinde, Doğu-Batı, eski-yeni ikilemi ve modernleşme sancılarının anlatıldığı “Huzur” övülürken şöyle deniliyordu: “Şimdi sormak gerekiyor: Tanpınar’ın lirizmi ve etkili komplosu ile örülü bu olağanüstü romanı Amerikalı okuyucular okumak için neden bu zamana kadar beklemek zorunda kaldılar?”

Yani Amerikalı sanatseverler, Türk yazar Ahmet Hamdi Tanpınar’ı geç tanımış olmaktan dolayı üzülüyorlardı.

Geç anlaşıldı

Sanat dünyasını ve roman piyasasını izleyenler; son on yılda Ahmet Hamdi Tanpınar’a karşı çok yoğun bir ilgi doğduğunu gördüler. Aslında sanatseverler en başından beri onun değerinin farkındaydılar. Çünkü Tanpınar; hem Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılışına tanıklık eden bir kuşağın genci hem de yeni cumhuriyetin seçkin bir aydını olarak bakıyordu dünyaya. Böylece o; eski ile yeninin buluşma noktasında duruyor; bu iki düzenin çatışmalarını yaşayan sosyal ve siyasal ortama ışık tutuyordu. Onun romanlarında ve hikâyelerinde bu milletin çöküş ve yeniden doğuşu; roman veya hikaye kişileri aracılığı ile anlatılır. Küreselleşma çağında kendi geçmişini de arayan aydın; Tanpınar’ın kitaplarında bu konuda yoğun izler bulur. O yüzden de Ahmet Hamdi Tanpınar, değeri en fazla yükselen yazar olarak karşımıza çıkıyor. Sanatla, edebiyatla ilgilenen herkes şimdi Tanpınar’ı ortak kimliğin büyük yazarı olarak görüyor.

Hangi romanlar dizi olmalı?

Görselliğe, harekete dayalı eserlerin önde tutulduğu dizilerde bile Ahmet Hamdi Tanpınar’ın romanları, hatta hikâyeleri görülmek isteniyor. “Hangi Romanlar Dizi Olmalı?” sorusuna bazı yazarların, sanatçıların ve eleştirmenlerin verdiği cevaplar bunu ortaya koyuyor:

Elif Şafak: “Rahmetli Sevgi Soysal’ın kitaplarını beyazperdede ya da ekranda görmeyi isterim. Keza Tanpınar’ın eserleri, bilhassa Huzur.”

Pınar Kür: “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın eserleri çok zor olmasına rağmen özellikle Saatleri Ayarlama Enstitüsü mizah yönü güçlü biri tarafından yapılırsa çok iyi olur. “Semih Gümüş (Notos Öykü Yayın Yönetmeni):” Bana kalırsa, Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Sahnenin Dışındakiler romanı bir dizi kurgusu için çok ama çok uygundur.”

Buket Aşçı (Vatan Kitap Yayın Yönetmeni): “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Yaz Yağmuru adlı kısacık hikayesi iyi bir senarist ve yönetmenin gözünde, Yaprak Dökümü’nden bile daha uzun sürebilir.”

Atilla Dorsay (Sinema Eleştirmeni): “Eserlerini TV’de görmek istediğim yazarların başında Ahmet Hamdi Tanpınar ve de Huzur gelir. Ama ayrıca Mahur Beste, Beş Şehir, Saatleri Ayarlama Enstitüsü’nü de bekliyorum.”

Deniz Türkali: “Reşat Ekrem Koçu, Ahmet Hamdi Tanpınar, Orhan Pamuk, Sadık Yemni, Vedat Türkali, Kemal Tahir ilk aklıma gelenler…”

Pelin Batu: “Aslına sadık kalınarak ve çok uzatmadan çekilirse Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Saatleri Ayarlama Enstitüsü dönem dizisi olarak ilginç olur.”

Kimi okuyorlar?

Yazarların okuduğu romanlar arasında da Ahmet Hamdi Tanpınar başı çekiyor. İşte birkaç örnek:

Elif Şafak: “1- Anayurt Oteli – Yusuf Atılgan; 2- Saatleri Ayarlama Enstitüsü – Ahmet Hamdi Tanpınar; 3- Huzur – Ahmet Hamdi Tanpınar: Hem Türk edebiyatında hem de mevcut kültürel yapımızda yokluğu çokça hissedilen sentezleriyle, düşüne taşına döne döne okumak gereken ama ne kadar çok okusanız da asla tamamını kuşatamayacağınızı hissettiren baş metinler.

Buket Uzuner: “Ahmet Hamdi Tanpınar’ın Huzur’u. Bu roman ironisi, eleştirelliği ve hüznüyle Türkiyeínin en belirgin ruh durumunu en sade biçimde çizen romanlarımızdan biri.”

Eleştirmen Semih Gümüş: “Orhan Pamuk’un romanları okunduğu sırada Huzur, Sahnenin Dışındakiler de okunursa, sonrakinin selefinden etkilenme biçiminin ayırt edilebilecek belirginlikte olduğu görülebilir.”

Dünyada okunuyor

Eleştirmen Semih Gümüş’ün de belirttiği üzere Nobel Edebiyat Ödülü’ne layık görülen Orhan Pamuk; roman anlayışını Ahmet Hamdi Tanpınar’dan almıştır. Zaten kendisi de bunu değişik zamanlarda dile getirmiştir. Tarihsel süreçleri; “insan ve olay” temelinde bütün boyutlarıyla anlatmadaki başarısı yüzünden Tanpınar’ın romanları bütün dünyda yaygınlaşıyor. Tanpınar’ın üslubundaki zerafet de bunda etkili oluyor. Tanpınar bugüne kadar şu ülkelerde yayımlandı: Fransa, ABD, Lübnan, Hollanda, Almanya, Çin, Sırbistan, İtalya, Arnavutluk, Hırvatistan, Japonya, İspanya, Norveç, İran, Katalan, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Kore, Polonya gibi ülkelerde bir veya birkaç yayınevi tarafından ayrı ayrı yayımlandı.

Adına uluslararası festival

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın tarihsel süreç içindeki insanı anlatan eserleri; onu uluslararası bir yazar konumuna yükseltti. Modern romanın seçkin örneklerini veren Tanpınar çok ilgi, ördüğü için adına Kalem Ajans bağlantılı Kalem Kültür Derneği tarafından uluslararası bir sanat festivali de düzenleniyor.

İstanbul Tanpınar Edebiyat Festivali (İTEF) her yıl uluslararası düzeyde gerçekleştirilmekte, değişik ülkelerden katılacak olan yazar, yayıncı, eleştirmen, çevirmen ve basın mensuplarıyla birlikte Türk ve diğer ülke edebiyatları arasındaki iletişim, tanışma, tartışma ve bilgi alışveriş olanağı sağlamaktadır. Bu yıl İTEF’in 4.sü yapılacaktır.

Kültür Bakanlığı da romancı kimliğini temsil eden yazar olarak Ahmet Hamdi Tanpınar’ı kabul etmiş; bu yüzden de Gülhane Parkı girişindeki Alay Köşkü’nü yeniden düzenleyerek Tanpınar Müze Kütüphanesi olarak hizmete sokmuştur.

Doğan Hızlan diyor ki:

Türk edebiyatının en önemli eleştirmeni olan Doğan Hızlan’a, “ Ahmet Hamdi Tanpınar’ın son yıllarda hızla yükselen bir yazar olmasının sırrı nedir?” diye sorduk. Verdiği cevap ilginçti:

“Çoğu zaman iyi yazarlar geç keşfedilir diyeceğim ama buna da bir dipnotu eklemeliyim. Tanpınar’ı zamanında yazanlar, değerlendirenler vardı ama bizim okurumuz eleştiri türüyle ilgili olmadığından, her şeyi yeni sanır.

Üstelik Doğu/Batı tartışması bugün kaçınılmaz bir gündem maddesi. Tanpınar, bu konuda da kaliteli bir malzeme sunuyor. Ne var ki ben bugün Tanpınar modasının yarattığı okurun onu anladığı kanısında değilim.”

Tanpınar’ın kitapları

Yayımlanma tarihlerine göre Romanları:

Huzur (1949), Saatleri Ayarlama Enstitüsü (1962), Sahnenin Dışındakiler (1973) , Mahur Beste (1975), Aydaki Kadın (1986), Ayna (1950).

Şiir: Şiirler (1961)

Denemeler: Beş Şehir (1946), Yahya Kemal (1962), Edebiyat Üzerine Makaleler (1969), Yaşadığım Gibi (1970).

İnceleme: XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi (1949).

Hikâyeleri: Abdullah Efendinin Rüyaları (1943), Yaz Yağmuru (1955). Hikâyeler (Sonradan derlenmiştir.).

Dergâh Yayınları’ndan

Ahmet Hamdi Tanpınar’ın bütün eserlerini yurt içinde kültür yayımcılığının seçkin kuruluşlarından Dergâh Yayınları yayımlıyor.

İletişim: (212) 518 95 78 (3 Hat)

[email protected]

Satış: (212) 526 99 41 (3 Hat)