Öz
Bu çalışma, Batı edebiyatının iki temel klasiği olan Dante Alighieri’nin İlahi Komedya’sı ile Geoffrey Chaucer’ın Canterbury Tales adlı eserlerini, günümüzün hızla dijitalleşen ve post-hümanist bağlamda evrilen dünyasında yeniden okumayı amaçlamaktadır. Her iki metin de Ortaçağ’ın dini, toplumsal ve kültürel değer sistemini aktarırken, bireyin yolculuğunu metaforik düzlemde işler. Bu makalede, bu metinlerin zaman, ahlak, beden, mekan ve bilgi algılarını; çağdaş sanal gerçeklik, yapay zeka, gözetim toplumu ve algoritmik etik gibi kavramlar ışığında yeniden değerlendirmek hedeflenmektedir. Böylece, geleneksel anlatıların bugünün post-modern, futuristik ve avangard dünyasına nasıl bir yankı sunduğu ortaya konulacaktır.
Anahtar Kelimeler: İlahi Komedya, Canterbury Tales, futurizm, dijital etik, posthümanizm, zaman felsefesi, anlatı yapısı
1. Giriş: Ortaçağ’dan Metaverse’e Uzanan Bir Yolculuk
Ortaçağ, çoğu zaman karanlık, dogmatik ve durağan olarak tasvir edilir. Oysa Dante ve Chaucer gibi yazarlar, bu çağın sınırlayıcı yapıları içinde bile birey ve toplum ilişkisini felsefi, estetik ve etik düzlemlerde sorgulayan metinler üretmişlerdir. Dante’nin İlahi Komedya’sı, bireyin ruhsal kurtuluş yolculuğunu ontolojik katmanlarda işlerken, Chaucer’ın Canterbury Tales’i dünyevi bir hac yolculuğunu sosyal sınıf, cinsellik ve anlatı oyunlarıyla örülü bir şekilde sunar.
Günümüzde ise bireyin yolculuğu, artık fiziksel veya ruhsal değil; dijital, veri temelli ve algoritmik bir düzlemde gerçekleşmektedir. Bu bağlamda bu makale, İlahi Komedya’yı bir “veri temizliği” (digital purgation) metaforu olarak; Canterbury Tales’i ise “ağ-anlatılar” (networked storytelling) şeklinde yorumlamayı önermektedir.
2. Dante’nin Katmanlı Evreni ve Yapay Zekâ Etiği
İlahi Komedya, üç bölümde (Inferno, Purgatorio, Paradiso) insan ruhunun evrensel bir kurtuluş yolculuğunu anlatır. Bu yapı, günümüz dijital dünyasında etik algoritmalarla yönetilen bir sistem mimarisi gibi okunabilir. Her katman, bir veri kümesinin işlenişi gibidir; birey, verileriyle (günahlarıyla) sistemde nereye “yerleştirileceğini” öğrenir.
Yapay zekânın karar alma süreçleri, Dante’nin ilahi adalet sistemiyle paralellik gösterir. Örneğin, ChatGPT gibi sistemlerin toksik içerikleri filtreleyişi, Inferno’nun girişindeki “cehennem kapısı”yla metaforik bir ilişki kurar. Purgatorio, kullanıcı deneyimlerinin arınma alanı gibi işlev görür. Paradiso ise ideal algoritmik uyumu, yani birey-veri-sistem bütünlüğünü temsil eder.
3. Chaucer’da Çoklu Gerçeklikler ve Ağaç Anlatılar
Canterbury Tales, Chaucer’ın karakter çeşitliliğiyle örülü çoklu sesli anlatım tekniği, bugünün çoklu gerçeklik (multi-reality) deneyimleriyle örtüşür. Her hacı, kendi deneyimini aktarır; bu durum, günümüz sosyal medya evreninin özneleşmiş anlatılarla örülü yapısını yansıtır.
Chaucer’ın her karakteri bir “veri noktası” gibi işlev görür. Bu karakterler, birbiriyle çatışan anlatılar üretirken, anlatının kendisi doğrusal olmaktan çıkar. Böylece Canterbury Tales, modern çağda “kullanıcı temelli içerik üretimi”ne (user-generated content) dönüşür.
4. Sanal Hac ve Dijital Öteki Dünya
Dante’nin yolculuğu, bir anlamda “öteki dünya simülasyonu”dur. Metaverse ve sanal gerçeklik teknolojileri, bu yolculuğu günümüzde tekrar mümkün kılmaktadır. Kullanıcılar, VR cihazlarıyla “dijital cehennemleri” ve “veri cennetlerini” deneyimlemekte; yapay bilinçler, günah ve sevap gibi kavramları yeniden tanımlamaktadır.
Chaucer’ın karakterleri ise, bugünün avatarları gibidir. Kimliklerini anlatılarıyla kurar, sınıflar üstü bir “anonimlik” içinde kendilerini ifade ederler. Tıpkı bir sosyal medya platformunda olduğu gibi, metnin anlatı yapısı kullanıcı katılımıyla şekillenir.
5. Beden, Ruh ve Veri: Posthümanist Bir Yaklaşım
Her iki metin de “beden” ve “ruh” ikiliği üzerine kuruludur. Ancak günümüzde bu ikilik, yerini “biyolojik beden” ile “veri gövdesi” arasındaki etkileşime bırakmıştır. Dante’nin ruh yolculuğu bugün, bilinç aktarımı (consciousness transfer) veya dijital ölümsüzlük projeleri bağlamında yeniden düşünülebilir.
Chaucer’ın karakterleri ise, birer “veri kümeleri” hâline gelmiştir. Onların hikâyeleri, kimliklerinin yerine geçer. Dolayısıyla bu anlatılar, hem biyolojik hem de dijital hafızanın taşıyıcıları olarak işlev görür.
6. Sonuç: Zamanlararası Bir Rezonans
Dante’nin ve Chaucer’ın metinleri, sadece tarihî belgeler değil; aynı zamanda bugünün dijital etik tartışmalarına, yapay zekâ yazılımlarına, sanal gerçeklik deneyimlerine ve post-insan tahayyüllerine teorik ve estetik katkı sağlayabilecek derinlikte yapıtlardır. Onların öyküleri, yalnızca geçmişin değil; geleceğin de sesidir.
Ortaçağ’ın ahlak anlayışı ile bugünün kod etiği arasında bir köprü kuran bu metinler, bireyin öyküsünü zamansızlaştırır. Bugün bir veritabanında “günah” ya da “erdem” olarak sınıflandırılan her veri noktası, Dante’nin İlahi Adaleti’nin dijital izdüşümüdür. Chaucer’ın mizahi ve çoğulcu sesi ise, bugünün sosyal ağlardaki anlatı çoğulluğunun tarihsel kökenidir.
Kaynakça
- Dante Alighieri. İlahi Komedya. Çev. Rekin Teksoy. Oğlak Yayınları, 2012.
- Chaucer, Geoffrey. Canterbury Hikâyeleri. Çev. Nazmi Ağıl, Türkiye İş Bankası Yayınları, 2018.
- Braidotti, Rosi. Posthuman. Polity Press, 2013.
- Harari, Yuval Noah. Homo Deus. Penguin Random House, 2016.
- Hayles, N. Katherine. How We Became Posthuman. University of Chicago Press, 1999.
- Eco, Umberto. Açık Yapıt. YKY, 2017.
- Baudrillard, Jean. Simülakrlar ve Simülasyon. Doğu Batı Yay., 2014.
